De gedachte van een blanco stem is in dat licht interessant. Blanco stemmen is niet hetzelfde als niet stemmen. Het is een bewuste keuze om wél deel te nemen aan het democratische proces, maar zonder instemming met de geboden alternatieven. Het is een stem die zegt: ik ben hier, ik doe mee, maar ik geloof niet in dit systeem zoals het nu functioneert.
Als massaal blanco gestemd zou worden, zou dat een krachtig democratisch signaal zijn, niet van apathie, maar van onvrede en verlangen naar verandering. Het zou een spiegel zijn voor Den Haag: de burger neemt verantwoordelijkheid, maar weigert nog langer te kiezen uit een aanbod dat geen echte keuze is.
“Want als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”
De kern van het probleem ligt in de manier waarop ons politieke systeem is georganiseerd. Verkiezingen worden gepresenteerd als hét moment waarop burgers de koers van het land bepalen. In werkelijkheid is het slechts het begin van een complex formatieproces dat maanden, soms bijna een jaar duurt. Partijen schuiven aan tafel, sluiten compromissen, ruilen standpunten uit en bouwen een regeerakkoord dat nauwelijks nog lijkt op de verkiezingsprogramma’s waarvoor mensen stemden. De kiezer heeft dan zijn rol al gespeeld; de rest is politiek toneel achter gesloten deuren. Het resultaat is een democratie als halfproduct: de vorm is democratisch, maar de inhoud is uitgehold.
Eerst formeren, dan verkiezingen
Wat als we het proces zouden omdraaien? Eerst formeren, dan verkiezingen. Stel je voor dat partijen al vóór de verkiezingen open kaart moeten spelen over hun mogelijke coalities, hun gezamenlijke plannen, hun beleidsakkoord. Niet langer losse beloftes of verkiezingsretoriek, maar een concreet voorstel voor bestuur. Dan zou de kiezer niet stemmen op een logo of een lijsttrekker, maar op een toekomstig kabinet dat zijn koers en samenstelling al kenbaar heeft gemaakt. De kiezer krijgt eindelijk invloed op het geheel, op de richting van het land, in plaats van op fragmenten daarvan.
Dat idee klinkt misschien revolutionair, maar in feite is het een eerste logische stap richting een eerlijkere democratie. Het legt de verantwoordelijkheid waar die hoort: bij partijen die vóór de verkiezingen moeten laten zien met wie en waarvoor ze willen regeren. Geen schijn van transparantie meer, maar openheid vooraf. Geen maandenlange formatie die de politieke geloofwaardigheid uitholt, maar een helder mandaat van de kiezer voor een concreet bestuur. Het zou de politiek dwingen tot volwassenheid, tot samenwerking gebaseerd op inhoud in plaats van machtsspelletjes.
“Onze politiek is failliet”
Het huidige stelsel laat zien hoe kwetsbaar onze democratie is geworden. Een partij met tien procent van de stemmen kan een sleutelrol spelen in een coalitie en daarmee de koers van het land bepalen. Belangrijke dossiers blijven maanden liggen, terwijl de wereld om ons heen razendsnel verandert. De burger ziet het met lede ogen aan: een parlement dat ruziet over procedures, een kabinet dat wankelt onder eigen gewicht, en een politiek klimaat dat eerder vermoeit dan inspireert. Het vertrouwen in de politiek brokkelt af, niet omdat mensen onverschillig zijn, maar omdat ze zich niet meer herkennen in de spelregels van het systeem.
De sleutelrol van burgerberaden
Echte vernieuwing vraagt meer dan cosmetische aanpassingen. Burgerberaden kunnen daarbij een sleutelrol spelen. Ze geven ruimte aan gewone mensen om mee te denken, te beslissen, en boven partijbelangen uit te stijgen. Ze laten zien dat democratie niet hoeft te betekenen dat je eens in de paar jaar een hokje rood maakt, maar dat je voortdurend betrokken kunt zijn bij de richting van het land. Toch kan “eerst formeren, dan verkiezingen” een noodzakelijke tussenstap zijn: een realistische manier om de band tussen kiezer en bestuur te herstellen.
De afgelopen weken hebben we opnieuw kunnen zien hoe verziekt het politieke klimaat in Den Haag is. Een debat dat ontspoort, politici die elkaar verwijten maken terwijl grote maatschappelijke vraagstukken, klimaat, woningnood, zorg, ongelijkheid, blijven liggen. Wie in dit toneelstuk nog echte bestuurlijke vernieuwing verwacht, houdt zichzelf voor de gek. De verandering zal niet uit de Kamer komen, maar van buitenaf: van burgers die zich organiseren, die opkomen voor rechtvaardigheid en die nieuwe democratische vormen eisen.
“Massaal blanco stemmen zou een krachtig signaal zijn”
Misschien lijkt het nu nog een randverschijnsel, slechts goed voor vijftien procent van de kiezers die hun vertrouwen durven opzeggen in het bestaande systeem. Maar elke verandering begint met een kleine groep die weigert om nog langer te doen alsof. Massaal blanco stemmen zou zo’n stap kunnen zijn. Niet als teken van desinteresse, maar als een luid en duidelijk signaal: dit systeem is niet van ons, maar het kán weer van ons worden. Eerst formeren, dan verkiezingen, het zou de eerste scheur kunnen slaan in het vermolmde bouwwerk van de Haagse politiek. Geen eindpunt, maar een begin. Een manier om onze stem terug te winnen, en daarmee de waarde van democratie zelf.
