Ten eerste is het nu wel duidelijk dat de machine dingen laat zien waarvan we dachten dat wij als mens daar het alleenrecht op hadden. Zoals: metaforisch denken, het leggen van onverwachte verbanden en het vermogen om symbolen in een context te plaatsen, zodat die voor ons een bepaalde betekenis krijgen. Nog even en de machine gaat ons echte verhalen vertellen. Heel bijzonder.
Het tweede is dat de manier waarop dit gebeurt steeds minder transparant wordt. Het ene moment kan de machine strategische verhalen schrijven in het Engels en kort daarna kan ze dat ook in het Perzisch. Zelfs experts hebben geen idee hoe de machine daartoe ineens in staat is.
Er was een tijd dat we ons verbaasden over de uitvindingen van wetenschappers, tegenwoordig verbazen we ons over de uitvindingen van de machine. Niet alleen omdat ze bijzondere dingen laat zien, maar vooral omdat we geen idee hebben hoe ze daartoe gekomen is.
Intussen lijkt het soms wel alsof ons denken zich in tegengestelde richting beweegt. Onder invloed van apparaten richten we ons denken steeds vaker op wat direct voor ons ligt: de volgende suggestie, post of prikkel. In plaats van het vertellen en bedenken van grote verhalen, worden we getraind in het geven van en het reageren op het snelle antwoord. Onze belangrijkste oriëntatie lijkt steeds meer de volgende stap te zijn, in plaats van het brede vergezicht, het aanvoelen van de ander of het construeren van het dwingende narratief.
En waar de machine onnavolgbaar wordt, dwingen wij onszelf en elkaar om steeds transparanter te worden.
Onze persoonlijk geschiedenis moet oproepbaar zijn. Motieven moeten expliciet worden gemaakt. Het werkende leven, onze financiële handel en wandel en medische staat moeten geregistreerd en controleerbaar worden. In een reactie op de onzekerheid van de wereld dwingen we onszelf te denken in processen waarbij elke stap met algoritmische nauwkeurigheid kan worden vastgelegd. Waar de nieuwe machine langzamerhand haar eigen weg gaat, beginnen wij steeds meer te lijken op de oude: we volgen en laten ons volgen.
We zijn geneigd ons blind te staren op hoe goed de machine wordt in menselijke handelingen, maar laten we niet vergeten ook te kijken naar hoe we langzamerhand zelf eigenschappen verloochenen die onze menselijkheid definiëren: het vermogen om verder te kijken dan de volgende stap.
Roland van der Vorst is Head of Innovation bij de Rabobank en publiceerde deze column ook in het Financieele Dagblad.
