In Den Haag buitelden partijen tijdens de verkiezingscampagnes over elkaar heen met plannen om armoede te bestrijden en bestaanszekerheid te vergroten. Maar telkens komt men met hetzelfde recept: nóg meer regelingen, nóg meer uitzonderingen, nóg meer bureaucratie, nóg meer complexiteit.
Recent kondigde het kabinet bovendien aan ruim twee miljard euro extra te reserveren voor de afhandeling van het toeslagenschandaal en herstelbetalingen aan gedupeerden. Op zichzelf terecht, want het onrecht moet worden hersteld. Maar het laat tegelijk zien hoe diep het systeem is vastgelopen: we blijven geld en energie steken in het repareren van een mechanisme dat fundamenteel niet meer werkt.
“We maken het onnodig ingewikkeld”
Zolang we blijven denken binnen het huidige toeslagenkader, blijven we dezelfde fouten herhalen. De aanpak vergroot de complexiteit, terwijl de menselijke maat steeds verder uit beeld raakt. We weten inmiddels wat de gevolgen zijn: administratieve rompslomp, controlezucht, wantrouwen en fraude. En het geld bereikt de mensen vaak niet op het moment dat ze het het hardst nodig hebben. Het is tijd om het anders te doen. Eenvoudiger, eerlijker en menselijker.
Een radicaal eenvoudige oplossing: het Maatschappelijk Inkomen
Al jaren pleit ik in diverse media voor een fundamentele hervorming van ons belasting- en toeslagenstelsel. Niet met nieuwe pleisters, maar met een totaal andere denkrichting: het Maatschappelijk Inkomen.
Het idee is eenvoudig maar krachtig: Iedere Nederlander ontvangt vanaf de geboorte tot aan het overlijden een vast bedrag, het Maatschappelijk Inkomen. Dit bedrag varieert per levensfase en persoonlijke situatie, vergelijkbaar met een menukaart. Een student, ouder of gepensioneerde krijgt een passend bedrag, zonder formulieren, toeslagen of ingewikkelde berekeningen.
Geen bijstand, zorgtoeslag, huurtoeslag of kinderopvangtoeslag meer. Eén helder en voorspelbaar systeem dat zekerheid biedt aan iedereen.
“Zekerheid als vertrekpunt”
Het Maatschappelijk Inkomen voorkomt armoede aan de voorkant in plaats van achteraf te compenseren. Mensen weten waar ze aan toe zijn, zonder bang te hoeven zijn voor terugvorderingen of fouten. Tegenstanders vrezen dat mensen minder zullen werken. Maar onderzoek naar basisinkomens laat juist zien dat bestaanszekerheid leidt tot meer motivatie en participatie. Wanneer de druk van overleven verdwijnt, komt er ruimte voor initiatief, zorg, opleiding en ondernemerschap. Het Maatschappelijk Inkomen verschuift het vertrekpunt van nul naar een positief startpunt. Dat maakt niet lui, dat maakt vrij.
Gelijke kansen voor iedereen
Het huidige systeem verdeelt mensen in hokjes: werkend, werkloos, ouder, jongere, zorgverlener, ondernemer. En elk hokje heeft zijn eigen regels, voorwaarden en stigma’s. Het Maatschappelijk Inkomen doorbreekt die indeling. Iedereen krijgt een eerlijke basis, ongeacht afkomst, situatie of status. Dat geeft ruimte voor persoonlijke groei, talentontwikkeling en maatschappelijke betrokkenheid. Samen met de verenigde vooruitdenkers en wetenschappers van Geluk Centraal ben ik het erover eens: bestaanszekerheid en geluk moeten het uitgangspunt zijn van beleid, niet de sluitpost.
“Belastingen met betekenis”
Een eenvoudiger sociaal stelsel vraagt ook om een eerlijker belastingstelsel. Vandaag wordt inkomen uit arbeid zwaarder belast dan vermogen, winst of erfenissen. Dat is niet te rechtvaardigen in een samenleving die gelijke kansen wil bevorderen. Daarom pleiten wij voor een flat tax, één helder belastingpercentage voor alle inkomens, ongeacht de bron. Daarmee verdwijnen aftrekposten en toeslagen, en ontstaat een transparant systeem dat fraude vermindert en begrijpelijk is voor iedereen.
Bij dat nieuwe denken hoort ook een nieuwe taal. Geen ‘belasting’ meer, maar een Maatschappelijke Bijdrage: een eerlijke bijdrage die iedereen levert aan het collectieve belang. Via een symbolische ‘groene envelop’ kan zichtbaar worden waar ieders bijdrage naartoe gaat, naar zorg, onderwijs, energie, openbaar vervoer en andere publieke voorzieningen. Zo wordt duidelijk dat bijdragen aan de samenleving niet een straf is, maar een investering in ons gezamenlijke welzijn.
De weg vooruit
We kunnen niet blijven doorgaan op de huidige weg. Het toeslagenstelsel is failliet, het belastingstelsel onnavolgbaar, en de menselijke schade immens. Elk jaar dat we wachten, groeit het wantrouwen tussen burger en overheid. Het Maatschappelijk Inkomen en de Maatschappelijke Bijdrage vormen samen een realistisch alternatief dat eenvoud, gelijkheid en transparantie brengt. Ze verlagen de bureaucratie, herstellen vertrouwen en zorgen dat iedereen meedoet, niet omdat het moet, maar omdat het kan.
Het is tijd dat dit onderwerp tijdens de formatie niet langer in de marge van politieke discussies blijft hangen, maar een serieuze plaats krijgt op de agenda. Dat politici niet langer schermen met one-liners of stoelendansen om de kiezer te behagen, maar inhoudelijk het debat aangaan over een nieuw fundament voor onze samenleving.
De vraag is niet of we dit systeem kunnen veranderen, maar of we het durven.
Want het leven is geen generale repetitie.
