Als je voor een dubbeltje geboren wordt, word je nooit een kwartje. Geluk Centraal wil dat dat spreekwoord naar de geschiedenis van de Nederlandse taal verdwijnt. Want iedereen moet gelijke kansen krijgen. We willen dat bewerkstelligen met een Maatschappelijk Inkomen, voorheen ook wel basisinkomen genoemd. Dat is een inkomen waar iedere Nederlander recht op heeft.
We hebben nogal een uitgebreid systeem om elkaar te ondersteunen, op momenten dat je wel wat extra steun kunt gebruiken. De huurtoeslag, een zorgtoeslag, kinderbijslag, studiebeurs, pensioen, heel veel soorten uitkeringen voor als je niet werkt, juridische loketten, subsidies, inkomensafhankelijke contributies, verschillende belastingschalen, en zo kunnen we nog wel even doorgaan, allemaal methodes om elkaar financieel te ondersteunen. Dat systeem is compleet uit zijn voegen gegroeid. Om dat weer goed te krijgen, moet je niet binnen het huidige systeem hier en daar wat morrelen in de uitvoer, maar moet je echt aan de basis beginnen, het fundament opnieuw opbouwen.
Nieuw fundament
Eerst dat nieuwe fundament: Iedereen die zich bij wet Nederlander mag noemen heeft recht op een Maatschappelijk Inkomen. Dat begint in principe op de dag dat je geboren wordt en duurt tot de dag dat je sterft.
Je individuele situatie geeft de hoogte van de bijdrage aan. Daarbij moet je denken aan of je kind bent, naar de middelbare school gaat, student, samen een huis deelt, zorg nodig hebt, een baan hebt, 67-plusser, en zo zullen er vast meer categorieën komen, die je simpel kunt aan- of afvinken, om de hoogte van het maandelijkse inkomen te bepalen. Je kunt op de dag nauwkeurig vinkjes aan en uit laten zetten (via bijvoorbeeld een persoonlijke ID-kluis, daar zijn al wel heel mooie voorbeelden van), dus je krijgt altijd precies de juiste bijdrage.
We vinden dat iedere Nederlander genoeg geld moet hebben om essentiële keuzes te maken in zijn leven. Dat je een studie kunt oppakken als je dat wil, dat je als bijstandsmoeder de zorg voor je gezin voorop kunt stellen, dat je geen reisbeperking hebt als je rolstoelafhankelijk bent, dat je onfatsoenlijke voorwaarden voor een baan gewoon kunt weigeren…
Hoe hoog dat Maatschappelijk Inkomen moet zijn en wat je er allemaal mee moet kunnen doen, we vatten dat vooralsnog samen in ‘dat je er een gelukkig leven van kunt leiden, volgens de leidraad van gelijkheid en gezondheid, in een groene omgeving.
Gedrag
In dat rijtje is onze pijler ‘gedrag’ nog niet genoemd, daar nemen we wat extra ruimte voor. Want gedrag is zo ongeveer de splijtzwam in de discussie over een basisinkomen. ‘Gratis geld’ is het tegenargument, ‘dan gaat er niemand meer aan het werk en gaan we massaal achterover zitten’. Onderzoeken tonen het tegendeel aan, zo ook weer dit recente onderzoek van de Universiteit van Leiden. Mensen grijpen juist de kans die ze krijgen zich door te ontwikkelen, de volgende stap te maken. Zelfs experimenten met zwervers die zo maar zonder meer een maandelijkse bijdrage kregen, leidde ertoe dat bijna iedereen de kans greep uit de misère te komen.
Nu is het zo dat als je lager opgeleide ouders hebt, uit een minder kansrijke wijk komt, niet vanuit een koophuis de huizenmarkt opgaat, pech hebt in je huwelijk en nog veel meer, dat je dan bijna niet in staat bent je optimaal te ontplooien. Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je in dit land maar met moeite een kwartje. Maar áls je de kans krijgt je zelf vanuit een gelijke vertrekpositie te verbeteren, dan doet bijna iedereen dat. Daar hebben we het volste vertrouwen in, en juist elkaar vertrouwen leidt ertoe dat mensen dat vertrouwen niet willen schaden.
We denken juist dat met een Maatschappelijk Inkomen veel meer mensen dan nu, niet alleen de kríj́gen, maar die kans gríj́pen om die volgende stap te maken. Dat kan een stap zijn in carrière, maar dat kan ook een stap zijn voor je privé, het is in beide gevallen een stap ten behoeve van de samenleving.
En ja, uiteraard zijn er mensen die ervoor kiezen niets te doen. Net als nu. Laten we daar niet een heel controlesysteem voor opzetten om ze ergens te krijgen waar ze niet eens zijn willen. En wordt een werkgever gelukkig van een werknemer die vanwege het systeem moet werken maar het liefst dat niet doet?
De banen worden er ook beter van
Onderzoek na onderzoek wijst uit dat het merendeel, het overgrote merendeel van de mensen, veel liever kiest om zich actief in de samenleving op te stellen, door een baan te hebben of op een niet betaalde manier iets toe te voegen. Want een baan is veel meer dan je werk, het is ook een deel van je sociale leven. Een doel in je bestaan. Jouw bijdrage aan de maatschappij. Dat geldt voor de banen die nú aangeboden worden, dat gaat na de invoering van een Maatschappelijk Inkomen helemaal gelden, omdat er geen nare banen meer zullen overblijven, omdat niemand die wenst te aanvaarden. Nu kun je onderwijzers en verpleegkundigen gewoon nog opleggen dat ze enorm veel administratief werk moeten doen, straks krijg je daar geen mensen meer voor, dus zal die regeldruk vanzelf afnemen. Waardeloze contracten in de horeca, in de thuiszorg, bij de bagage-afhandeling, veel te zware en slecht betaalde banen in de bouw of in de haven, ze gaan straks gewoon niet meer bestaan, omdat de ‘human resource’ straks een heel ander management krijgt: aangestuurd door de ‘human’ zelf. Indirect uiteraard, maar mensen gaan niet meer komen als het werk niet fatsoenlijk is, dus blijft er voor de werkgever maar een ding over: goede banen aanbieden.
Niet onbelangrijk in ons nieuwe fundament van een Maatschappelijk Inkomen is de toekomst, de toekomst die al heel nabij is, waarin steeds meer werk overgenomen wordt door computers. Dat gaat echt ver. Het duurt niet zo lang meer of accountancy zijn niet meer nodig omdat je algoritmes aan het digitale betalingsverkeer koppelt, die vanzelf jouw jaarrekening opmaken. Kennisoverdracht in onderwijs gaat ook veranderen. Eén wereldwijd verspreid kennis-college, gegeven door ’s werelds beste verteller en gemaakt met een productieteam dat zonder grenzen de presentatie kan opnemen en monteren, gaat het veel beter doen dan wat al die hoogleraren in een collegezaal staan te doen in al die universiteiten in alle provincies van alle landen van de wereld. Robots kunnen straks veel beter een straat leggen en drones bezorgen onze pakketjes. Supermarkten verdwijnen. En als de 3D-printer net zo gewoon wordt als de reguliere printer, ga dan maar eens bedenken welke banen er allemaal nog meer vervallen.
Dat leidt enerzijds tot een grote behoefte aan mensen die tijd en ruimte hebben zich om te scholen. Maar het gaat ook leiden naar het zoeken naar andere zingeving aan het leven voor grote groepen mensen voor wie er helemaal geen werk meer is! Dat wil zeggen, die werk gaan doen dat we nu niet waarderen met een salaris, zoals het moeder- en vaderschap, misschien wel de belangrijkste baan van de wereld.
Of dat te betalen is, zo’n Maatschappelijk Inkomen?
Ja, want de systeemvereenvoudiging levert veel op.
Ja, omdat we tegenover het Maatschappelijk Inkomen een Maatschappelijke Bijdrage stellen, waar iedereen aan meebetaalt die iets verdient.
(tekst gaat verder na de foto)
De systeemvereenvoudiging: maatschappelijk inkomen als sturend mechanisme
Een enorm groot deel van het overheidsapparaat kan afgeschaft worden bij de invoering van een Maatschappelijk Inkomen. Je hoeft niet meer te kijken of iemand recht heeft op een studiebeurs, kinderbijslag, een werkloosheidsuitkering, een pensioen, een huurtoeslag, een bijstandsuitkering, zwangerschapsverlof, kindertoeslag, ziekte-uitkering, … dat rijtje kan zo lang gemaakt worden, we hebben voor alles en nog wat wel een regeling. Die regelingen moeten gecontroleerd worden en lopen nu minimaal een jaar achter de feiten aan. Met alle gevolgen van dien. We proberen iedereen weer in het normale stramien te krijgen en denken dat links- of rechtsom dat dat met zachte dan wel met harde hand moet.
Dat is zo’n ingewikkeld bolwerk geworden, dat zinnige aansturing feitelijk helemaal niet meer mogelijk is.
De belastingen van nu:
U mag alleen het deel van de zorguitgaven aftrekken dat uitkomt boven een bepaalde drempel. De hoogte van deze drempel hangt af van uw drempelinkomen. Uw drempelinkomen is het totaal van uw inkomsten en aftrekposten in box 1, 2 en 3 zonder uw persoonsgebonden aftrek. Als u meer dan 42,434 euro verdient mag u 700 euro aftrekken, plus 5,75 procent van het bedrag boven 42.434 euro.
Om de koopkrachtplaatjes kloppend te maken kun je aan een van de factoren in bovenstaande citaat uit het belastingformulier schaven. Je kunt 42.434 euro aanpassen, maar ook die 700 euro of anders 5,75 procent. Dat gebeurt in het echt ook, opdat de rekensommetjes kloppen. Maar klopt het in de praktijk ook? Nee, want in de praktijk is niemand ‘het gemiddelde’.
Omdat je als overheid aan de knoppen van ons sterk vereenvoudigde systeem makkelijk kunt draaien, kun je heel snel handelen. Dan ben je als overheid bijvoorbeeld in staat precies op de goede plek geld terecht te laten komen voor mensen die in energienood komen vanwege de enorme prijsstijging. Als je vandaag beslist welke groep ondersteund moet worden, kan dat morgen geleverd zijn. Nu bepaalt het rijk de hoogte van de onkostenvergoeding, legt het rijk de invulling en de uitvoering gemeenten neer, die er allemaal op hun eigen manier mee aan de slag gaan, zodat er honderden, zo niet duizenden ambtenaren dagen en weken aan uren in stoppen, overal gemeenteraden het wiel moeten uitvinden en intussen mensen in ons land in financiële nood raken, met alle gevolgen – en kosten – van dien.
Alleen die kosten die daarmee gepaard gaan dekken de schade al, zou je denken.
Tegenover het Maatschappelijk Inkomen staat een Maatschappelijke Bijdrage
Dat het Maatschappelijk Inkomen betaalbaar gaat worden, ligt niet alleen aan het sterk vereenvoudigde systeem dat om die reden een stuk goedkoper zal zijn. We gaan via de Maatschappelijke Bijdrage ook op een andere manier de samenleving vragen bij te dragen aan de maatschappij van gelijkheid. Daar stellen we in plaats van een ingewikkeld belastingsysteem, de maatschappelijke bijdrage voor in. Dat gaat een bijdrage van dertig procent worden over alle inkomsten. Dus of je nu werkt, belegt of huizen verhuurt, de maatschappelijke bijdrage gaat niet alleen over inkomsten verkregen door arbeid (zoals dat nu het geval is), maar over alle verdiensten, dus over alle inkomen.
(tekst gaat verder na de foto)
Aan de ene kant betalen mensen in de hoogste tarieven vanuit inkomen door arbeid dan minder Maatschappelijke Bijdrage dan ze nu aan belastingen betalen. Maar er komt een heel grote groep bij die nu vrijgesteld is van belastingen, namelijk de groep die geld verdient zonder daar arbeid voor te verrichten, zoals het geld dat je verdient met rendement op je vermogen of de verhuur van onroerend goed.
We willen voor álle inkomen naar één tarief. Dat kan bijvoorbeeld dertig procent worden. Maar aan dat percentage kan nog gesleuteld worden, want er zijn meer parameters waar we dan naar willen kijken. We betrekken ook de zorg en het openbaar vervoer in ons plan. Daar betaal je apart voor, wij vinden dat dat collectief geregeld moet worden, via de maatschappelijke bijdrage. Je bent geneigd dat ‘gratis’ te noemen, maar het wordt collectief betaald en als je het gebruikt, hoef je er niet weer apart voor te betalen. Door dat collectiviteitsbeginsel maken we het inclusief. Daarmee vervallen ook de zorgverzekeringen met hun premies, en daarmee geven we een enorme prikkel aan openbaar vervoer. Voor ons zijn zorg en vervoer nutsvoorzieningen in handen van, onder verantwoording van en uitgevoerd door de overheid.
Ook de gemeentelijke belastingen, de OZB, de milieuheffingen, de waterschapsbelasting, al die verschillende belastingen gaan straks allemaal via die ene Maatschappelijke Bijdrage lopen. Op die manier in het Kijk- en Luistergeld ook ooit verdwenen. De Wegenbelasting schaffen we ook af. Wel betaal je een vast bedrag per gereden kilometer.
De uitvoering
Een Maatschappelijk Inkomen had problemen als de toeslagenaffaire en de energiearmoede voorkomen. Die problemen zijn ontstaan omdat er gehandeld wordt uit wantrouwen. Als je vanuit vertrouwen werkt stap je over op een heel andere manier van controle. Het kan veel eenvoudiger en minder complex, daarom ook met veel minder geld en veel minder energie (lees ergernis en stress).
Juist nu de wereld beschikt over digitale systemen is de invoering van het Maatschappelijk Inkomen makkelijker dan ooit. Het overrulet de fraudegevoeligheid van het systeem dat we nu hanteren en waar we zonder resultaat controle na controle vergroten en verscherpen. Het Maatschappelijk Inkomen levert juist een fundament dat toekomstbestendig is en dat uitgaat van gelijke kansen voor iedereen. Geen discriminatie meer, geen klassenongelijkheid, niet meer denken in hokjes, maar talenten van mensen, die in het huidige systeem verborgen blijven of niet tot uiting komen, de kans geven zichtbaar te worden en tot bloei te laten komen.
Daar wil je toch graag aan meebetalen? Daarom verruilen we de blauwe enveloppe voor een groene.
