Vertrouwen in de samenleving en elkaar is één van de kernwaarden van Geluk Centraal. Maar ook wij weten natuurlijk dat het af en toe toch misgaat. Niet iedereen zal zich altijd houden aan de wet en soms loopt het ernstig uit de hand. Ook na de ‘systeem-update’ zal er dus sprake zijn van strafrecht waarin we ons uitspreken over wat te doen met de daders. Maar we kijken nadrukkelijk ook hoe we moeten omgaan met de slachtoffers.
Strafrecht richt zich vooral op de dader
Het huidige strafrecht richt zich vooral op de vraag ‘wat te doen met de daders’. Daarbij baseren het Openbaar Ministerie en de rechters zich op vier basiselementen:
– Een straf in het vooruitzicht moet afschrikken. Het zorgt ervoor dat je geen dingen doet die
niet mogen.
– Een straf moet ervoor zorgen dat je niet nog eens doet wat je gedaan hebt.
– Een straf moet de samenleving beschermen tegen de daders.
– Een straf moet een genoegdoening zijn voor het slachtoffer (of de samenleving).
Het Openbaar Ministerie eist met deze basiselementen in het achterhoofd een bepaalde straf, De rechter bekijkt de zaak van alle kanten, weegt de verschillende belangen af (ook die van de dader) en bepaalt uiteindelijk welke straf daadwerkelijk wordt opgelegd.
Veel meer aandacht voor he slachtoffer
Geluk Centraal vindt dat er in de rechtspraak veel meer aandacht moet zijn voor het slachtoffer. Als het gaat over genoegdoening in het bovenstaande rijtje dan gaat het nog heel vaak over de dader: die moet zo lang mogelijk achter tralies en dan het liefst zo sober mogelijk. Hij/zij heeft het slachtoffer wat aangedaan, en dat moet met gelijke munt – of liever meer munt – terugbetaald worden. De straf moet echt gevoeld worden, is de gedachte daarbij.
Het vreemde aan deze gang van zaken is dat – er naar gevraagd – slachtoffers heel vaak aangeven dat de straf te laag is. Zij zijn immers de rest van hun leven slachtoffer en die dader loopt straks weer vrij rond. Dat element ‘genoegdoening’ lijkt dan ook niet echt te werken. En dan weten we uit vergelijkingen ook nog dat Nederlandse rechters behoren tot de strengste rechters van Europa.
Laat de directe koppeling tussen slachtoffer en dader los
Als Geluk Centraal denken we een oplossing te vinden in het zoveel mogelijk loskoppelen van de slachtoffers en de daders in het strafrecht. En tegelijkertijd die slachtoffers een andere en daardoor veel belangrijker positie te geven. Doelstelling daarbij is om de slachtoffers verder te helpen met hun leven. En dan moet je je volgens specialisten – net als bij behandelingen tegen andere traumatische ervaringen – vaak juist niet fixeren op de oorzaak van je leed. Wat ons betreft bepalen slachtoffers samen met deskundigen hoe ze het herstelproces ingaan. Dat proces is wat ons betreft onbeperkt.
Daar waar het slachtoffer ook recht heeft op materiële genoegdoening moet er uiteraard wel weer een rechter aan te pas komen. Maar dat moet altijd een andere rechter zijn dan de rechter die van de verdachte een dader maakt. Het slachtoffer heeft daarbij altijd recht op ondersteuning van een advocaat.
(tekst gaat verder onder de foto)
Rechtvaardig straffen met nadruk op resocialisatie en preventie
Terug naar de daders. Want ook daar moet het natuurlijk over blijven gaan na de update. Laten we nog eens kijken naar de basiselementen waar straffen op gebaseerd zijn. We laten daarbij bewust de strafmaat zelf los. Het Openbaar Ministerie en de Rechterlijke macht weten daar heel goede en vaak juiste afwegingen te maken.
Afschrikken
Je kunt een straf in het vooruitzicht stellen om te voorkomen dat mensen dingen doen die niet mogen. Maar wat, als de hoofdvraag is ‘wat moet je doen om te voorkomen dat mensen dingen doen die niet mogen’? Dan is ‘straf’ slechts één van de maatregelen, en misschien wel de laatste. Je zou ook moeten kijken naar waarom mensen de wet overtreden.
Daar is naar de mening van Geluk Centraal veel te weinig aandacht voor. Neem het feit dat de welzijnswerker is vervangen door de wijkagent: dat is tekenend, een uitingsvorm van een grote verschuiving in de manier waarop we met elkaar omgaan. Aan de ene kant het sociale vangnet dat de samenleving kan zijn ontbinden, aan de andere kant harder optreden tegen wetsovertreders.
Herhaling
Ook de straf die je geeft om herhaling te voorkomen, kun je omdraaien: wat is de beste manier om iemand die de wet heeft overtreden ‘aan te pakken’? Is het doel dat je hem wilt straffen? Of heb je als doel dat iemand niet in herhaling (recidive) valt?
Geluk Centraal gaat uit van dat laatste. Dan ga je ook aan heel andere oplossingen denken dan ‘straffen’. Sterker nog: straffen is misschien wel een van de slechtste methoden om specifiek het doel van recidive te voorkomen.
Bescherming van de maatschappij
Iemand uit de samenleving nemen om de samenleving tegen de persoon te beschermen, uiteraard is dat heel belangrijk en soms het laatste redmiddel. Maar je moet dit onderdeel van het strafproces niet combineren met de andere drie redenen om iemand te straffen.
Genoegdoening
De genoegdoening (of misschien wel vergelding) die een straf in zich heeft, vinden we als Geluk Centraal nog het meest belangrijk om bij stil te staan. We denken dat de cocktail van de vier straf-argumenten zijn meeste kracht heeft door het ingrediënt van de vergelding. De andere drie worden er sterk door beïnvloed. Maar wat gebeurt er als je die vergelding/genoegdoening uit de andere elementen weghaalt?.
We zetten mensen achter de tralies om de maatschappij te beschermen, maar hoeveel zitten er achter diezelfde tralies die helemaal geen gevaar vormen voor de samenleving?
En wil je herhaling van misdaden voorkomen (recidive) is een celstraf dan wel het juiste middel?
Geluk Centraal is er van overtuigd dat als je de genoegdoening of vergelding scheidt van de rest van de rechtszaak (en dus de daders en slachtoffers ontkoppelt) je voor zowel de dader als het slachtoffer tot betere oplossingen komt.
Zoals we hierboven al schreven is in de ogen van het slachtoffer de dader – in heel veel gevallen – nooit voldoende gestraft. En daar waar we een systeem hebben om de dader te begeleiden, is datgene wat we slachtoffers aanbieden maar een fooi.
Slachtofferhulp is bijzonder karig. Zelfs in de media is de dader beter beschermd dan het slachtoffer, want de dader wordt anoniem gemaakt (in ons land, niet bijvoorbeeld in België), terwijl het slachtoffer zo maar met naam en toenaam in de media terecht kan komen.
Voor de daders betekent het vergelden weghalen uit de strafbepaling dat je je focust op preventie, bescherming van de samenleving en straffen om het straffen.
Preventie willen we vooral ook organiseren door iedereen gelijke kansen te geven. We willen daarom een Maatschappelijk Inkomen invoeren, waardoor mensen handelingsperspectief krijgen en ‘geld verdienen in de misdaad’ geen enkele noodzaak meer kent.
Mocht het dan toch fout gaan dan is uiteraard het beschermen van de samenleving een belangrijke zorg. Op korte en op lange termijn. Nu krijg je of een straf of TBS (met straf). Wij zijn voor een systeem waarbij veel meer mensen ondersteuning krijgen, een behandeling kunnen ondergaan.
Een straf alleen is – mits je de vergelding dus weglaat – eigenlijk heel vaak zo ongeveer het slechtste middel dat je je kunt voorstellen. Een straf om te straffen? Niet doen, zo kan iedere ervaren opvoeder / opvoedingsdeskundige je vertellen. Je kunt je veel beter focussen op goed gedrag dan slecht gedrag proberen te corrigeren immers.
Ten slotte
We gaan in dit stuk niet uitgebreid behandelen hoe we alternatieve straffen voor ons zien, daar zijn andere mensen veel deskundiger in. Maar een term als ‘resocialisatie’ zoals we die vaak gebruiken voor mensen die na een celstraf terugkeren in de samenleving impliceert dat er ook een dissocialisatie heeft plaats gevonden. Dat zou je moeten willen voorkomen en daar moet volgens Geluk Centraal dan ook veel meer aandacht voor zijn. Welzijnswerkers in plaats van ordehandhavers met andere woorden.
Ook zal het niet makkelijk zijn het aangedane los te zien van degene die het aandeed. Helemaal niet in het huidige systeem waarin die twee zo aan elkaar gekoppeld zijn. Maar we denken dus ook dat juist die koppeling het leed eerder verzwaard dan verlicht, hoeveel genoegdoening van de dader je ook door de rechter toegewezen krijgt.
