Wie in de jaren tachtig of negentig een huis kocht, zag zijn vermogen in de decennia daarna bijna vanzelf exploderen. Niet door extra inzet of ondernemerschap, maar door stijgende huizenprijzen en een beleid dat bezit structureel bevoordeelde. Ondertussen bleven mensen die huurden of te laat instapten in de woningmarkt achter, zonder vergelijkbare vermogensgroei. Deze scheefgroei heeft geleid tot een generatieverschil dat zich niet meer laat verklaren door arbeid of verdienste, maar door de willekeur van tijd en geboorte. Waar je wieg heeft gestaan, bepaalt in toenemende mate je toekomst.
De huidige situatie voedt de zorg dat ongelijkheid niet langer het resultaat is van keuzes of inzet, maar van structurele mechanismen in ons economische systeem. Wie een koophuis heeft, heeft in veel gevallen aanzienlijke vermogenswinsten geboekt, winsten die zelden of niet belast worden. Wie enkel op arbeid vertrouwt, draagt daarentegen een steeds groter deel van de belastingdruk. Dat is niet alleen oneerlijk, het tast ook het vertrouwen in het systeem aan. Immers, inkomen is inkomen, of het nu voortkomt uit arbeid, rendement of waardestijging van bezit. Het huidige stelsel maakt echter onderscheid, en dat onderscheid vergroot de kloof tussen bezitters en niet-bezitters.
Juist daarom groeit de roep om een fundamentele herziening van ons economische systeem. Vanuit bewegingen als Geluk Centraal wordt al jaren gepleit voor een eenvoudiger, eerlijker en menselijker model waarin gelijkheid en welzijn centraal staan. Volgens deze visie moet ons denken over belastingen en verdeling niet langer draaien om wat iemand afdraagt, maar om wat iemand bijdraagt aan de samenleving. De term ‘maatschappelijke bijdrage’ vervangt zo het beladen begrip ‘belasting’. Daarmee verschuift de focus van plicht naar betrokkenheid, van afdracht naar gezamenlijkheid. Want wie begrijpt waaraan hij bijdraagt, zal zich ook verantwoordelijker voelen voor het geheel.
Gelijkheid betekent niet dat iedereen hetzelfde krijgt, maar dat iedereen dezelfde kansen heeft om zich te ontwikkelen en bij te dragen. Toch sluit ons huidige stelsel die mogelijkheden te vaak af. De wirwar van toeslagen, regels en uitzonderingen duwt mensen in hokjes, waardoor talenten verloren gaan en participatie wordt belemmerd. Een eenvoudiger systeem, waarin bestaanszekerheid vooropstaat, kan dat patroon doorbreken. Het idee van een Maatschappelijk Inkomen, zoals ik het noemt, biedt iedereen een vaste basis waarmee men de noodzakelijke levensbehoeften kan vervullen. Dit zorgt niet voor passiviteit, zoals critici vaak vrezen, maar juist voor meer betrokkenheid en deelname aan de samenleving. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen meer bereid zijn om te werken, te leren of te zorgen als ze zich veilig voelen in hun bestaanszekerheid.
“Inkomen = inkomen”
Zo’n inkomenszekerheid kan de basis vormen van een samenleving waarin mensen niet worden afgerekend op hun afkomst, hun bezit of de plek waar hun wieg stond, maar worden gewaardeerd om hun bijdrage en talent. Een samenleving waarin geluk en welzijn de maatstaf zijn, niet enkel economische groei. Geluk Centraal pleit daarom niet alleen voor een basisinkomen, maar ook voor een eerlijker belastingstelsel waarin elke vorm van inkomen, of dat nu uit arbeid, vermogen of erfenis komt, gelijk wordt belast. De huidige scheefgroei, waarin arbeid zwaar wordt belast en vermogen vrijwel ongemoeid blijft, voedt de ongelijkheid die onze samenleving ondermijnt.
“Een zogenoemde flat tax kan uitkomst bieden”
Een zogenoemde flat tax kan uitkomst bieden: één eenvoudig, transparant tarief voor alle inkomens, ongeacht de bron. In landen als Estland en Hongarije heeft dit systeem geleid tot meer transparantie, eenvoud en economische stabiliteit. Nederland kan hiervan leren. Door toeslagen, aftrekposten en uitzonderingen te schrappen, ontstaat een belastingstelsel dat begrijpelijk is voor iedereen. Bovendien maakt een dergelijke hervorming ruimte voor vertrouwen in plaats van controle. Als het systeem eenvoudig is, is er minder ruimte voor misbruik en minder noodzaak voor bureaucratische controlemechanismen. De opbrengst van die vereenvoudiging kan rechtstreeks worden ingezet voor publieke voorzieningen zoals onderwijs, zorg, openbaar vervoer en energie, collectieve voorzieningen die iedereen ten goede komen.
Transparantie is daarbij essentieel. Stel je voor dat de jaarlijkse maatschappelijke bijdrage zichtbaar wordt gemaakt in een symbolische groene envelop, waarin helder wordt uitgelegd waar het geld naartoe gaat. Niet als dreigend belastingformulier, maar als uitnodiging tot betrokkenheid: dit is jouw bijdrage aan onze scholen, onze zorg, onze energie, onze samenleving. Zo ontstaat een directe verbinding tussen individu en collectief, en wordt de belastingmoraal versterkt door wederzijds begrip.
De omslag van welvaartsdenken naar welzijnsdenken vraagt om meer dan beleid alleen. Ze vraagt om een nieuw soort leiderschap: dienend leiderschap. Leiders die niet sturen op cijfers en rendement, maar op menselijk geluk, gezondheid en maatschappelijke verbondenheid. Want een samenleving die haar burgers reduceert tot arbeidskrachten of belastingbetalers, vergeet haar essentie: dat we samen verantwoordelijk zijn voor elkaars welzijn.
De groeiende ongelijkheid in Nederland is geen natuurverschijnsel, maar het gevolg van keuzes. Keuzes in beleid, belasting, woningmarkt en verdeling. Nu de babyboomgeneratie haar bezit overdraagt aan de volgende generaties, is het moment daar om het systeem fundamenteel te herzien. Niet uit wrok tegenover wie bezit heeft, maar uit rechtvaardigheid tegenover wie nooit de kans kreeg dat bezit op te bouwen. Want inkomen is inkomen, ook als het niet uit arbeid komt. En geluk, dat zou de basis moeten zijn van elk beleid.
Zoals ik het zelf samenvat: het leven is geen generale repetitie. De toekomst vraagt om moed, visie en verantwoordelijkheid. Niet om te behouden wat oneerlijk verdeeld is, maar om te bouwen aan een samenleving waarin iedereen, ongeacht waar zijn wieg heeft gestaan, gelijke kansen heeft op een waardig en gelukkig leven.
