Laat ik het nog een keer duidelijk zeggen: ik ben niet ‘per definitie’ tegen economische groei. Ik vind winst ook geen vies woord. Ik geloof echt dat marktwerking zeer positief en efficiënt kan zijn en dat overheidsfalen net als marktfalen een groot probleem is. Ik ben dan ook zeker geen communist of ecosocialist. En ja, ook ik vind dat kritiek op economie als de stropop ‘homo economicus’ vaak te makkelijk is. En ik vind het heel nuttig om economische modellen te gebruiken, mits je de beperkingen (onder)kent, en heel handig om theorieën wiskundig te formuleren, omdat ze zo beter te controleren zijn op inconsistenties.
Dit neemt allemaal niet weg dat ik me tegelijkertijd wel degelijk afvraag of marktwerking altijd de beste oplossing is. Of dat efficiëntie en groei altijd de belangrijkste voorwaarden en de belangrijkste criteria voor succes moeten zijn. Of mensen nu echt altijd meer willen en daar gelukkiger van worden. Of het wel zo verstandig is economische wetenschap te presenteren als een soort van natuurwetenschap, of de pretentie van economen als het gaat over ramingen niet wat te groot is. Klopt, dat is allemaal maar een mening. Maar wel één die gestoeld is op het feit dat de realiteit vaak veel complexer is dan in modellen kan worden weergegeven, dat economische ‘wetmatigheden’ in de praktijk nauwelijks blijken te verifiëren.
Een groot deel van de economische theorie die nu nog steeds de kern is van wat door beleidsmakers gebruikt wordt, is tientallen jaren geleden op basis van heel andere omstandigheden gevormd en vaak gebrekkig gevalideerd. De beleidsadviezen die hieruit voortvloeien zijn daarom deels onbruikbaar en deels nutteloos. En dus hevig aan vernieuwing toe.
Mijn grootste scepsis zit ‘m echter in het feit dat de beoefenaren van economie als de wetenschap van zo efficiënt mogelijk omgaan met schaarste, de confrontatie met de grote schaarste van deze tijd ontlopen door natuurwetten te ontkennen.
Zelfs met alle technologische vooruitgang, substitutie en wat je nog meer kan bedenken is voortgaande economische groei namelijk niet mogelijk binnen grenzen van het ecosysteem. Is dat een mening? Ik denk zelf meer een natuurwet.
Pas als we accepteren dat natuurwetten boven economische theorie gaan, kan de economie verder als sociale wetenschap op zoek naar nieuwe mogelijkheden om schaarste zo optimaal te verdelen. Via de markt, overheid, of de gemeenschap. Met altijd ruimte voor twijfel en debat.
Hans Stegeman is hoofdeconoom en strateeg bij Triodos Investment Management en publiceerde deze column ook in het Financieele Dagblad.
