Tien jaar geleden publiceerde ik het studieboek ‘Journalistiek van Nu’. Daarin schreef ik over Jay Rosen (Amerikaans professor in de journalistiek en mediacriticus) die in What Are Journalists For? (1999) inzoomde op de manier waarop de presidentsverkiezingen van 1988 tussen Bush sr. en Dukakis verslagen waren. Dat leek meer op sportverslaggeving dan op serieuze politieke journalistiek. Bush won kiezers door Dukakis keer op keer keihard aan te pakken, desnoods met halve waarheden en leugens. Dukakis bleef op de inhoud hameren, hij wilde vertellen wat de echte gevolgen waren van zijn beleid. Maar de media hadden daar geen boodschap aan en vonden het modder gooien van Bush veel mooier.
De NOS vroeg Rosen op weg naar de verkiezingen van 2012 hoe zij de komende verkiezingscampagnes zou moeten verslaan. Jean Pierre Geelen daarover in de Volkskrant: ‘Conform zijn theorie leerde Rosen de NOS-redacties zich af te vragen of er een gat bestaat tussen het publiek en de journalistiek, en wat zij daaraan zouden kunnen doen […]. Journalisten zijn op een of andere manier de controle over dat proces kwijtgeraakt, en daarmee het contact met de burger. Ze zien zichzelf en elkaar op één manier opereren en blijven dat dus doen.’
De bubbel
Dat schreef ik tien jaar geleden. Die verklontering van politici en journalistiek noemen we tegenwoordig ‘de bubbel’. Lijstrekkers huren een hotel in Hilversum en trekken een week of twee langs alles waar maar een lampje van camera of microfoon op rood gaat. Daar treffen ze journalisten die niet eens speciaal naar Hilversum of Amsterdam hoeven, zij wonen immers het hele jaar al in die bubbel.
De les van Rosen aan de NOS had niet geholpen. De verkiezingsdebatten van 2012 op de Nederlandse tv waren wedstrijden: ze gingen vooral om de vorm en nauwelijks over de inhoud. Dik tien jaar later denk ik dat er op het Mediapark niemand zich die lessen van Rosen nog kan herinneren. Die arme politici vertellen van de opsta-radioprogramma’s tot aan de naar bed toe-tvtalkshows overal braaf het verhaal dat ze van hun leger aan campagnestrategen moeten vertellen. Iedere keer weer. Deze verkiezingen vaker dan ooit, want ieder programma wil de lijstrekkers, of de tweede op de lijst, of de eerste vrouw, of de jongste of weet ik veel op zender en in de krant hebben. Iets met clickbaits.
Lange termijn-denken is compleet zoek, ook bij Omtzigt
Politici maken er een puinhoop van. Omtzigt die het alleen over de inhoud wil hebben ook. Want over welke inhoud wil hij het precies hebben? Hier een tientje meer erbij, daar een procentje belastingen eraf. Een toeslagje minder en een uitkerinkje gekoppeld aan de inflatiecorrectie meer. Dat leidt wel naar zijn bestaanszekerheid, maar de oplossing is niet fundamenteel. Dus blijft het hannesen met oplossinkjes voor de korte termijn.
We blijven maar complexiteit toevoegen in plaats van te vereenvoudigen en te zorgen dat het systeem weer voor iedereen te begrijpen is.
En dan is van de hoofden die we vooral zien, Omtzigt nog een positieve uitzondering. Timmermans krijgt het niet eens voor elkaar zijn klimaattroef te spelen terwijl België nota bene onder water staat en het in Brazilië nu 50 graden is. Caroline laat kuchend zien dat het toch niet zo’n goed idee is ketting te roken en klem te zuipen en heeft steeds meer moeite te verbloemen dat het haar vooral om grote boeren dus een goede agro-industrie gaat. Wilders wil zoete broodjes bakken, maar de man heeft geen idee waar de stroop staat. De strategen hadden Dilan Yeşilgöz opgedragen de puinhopen van haar partij weg te wuiven met ‘jullie waren er zelf ook bij’ en ‘ik kijk niet achterom, ikj wil vooruit’. Is er dan geen politicus of journalist die haar daarop fileert? Je móet achteromkijken voor reflectie! Als je de problemen oplost met de veroorzakers ervan, dan krijg je wat je had: schandalen als die van de toeslagen en Groningen. Van de andere kant: een partij die zelf zegt een hekel te hebben aan visie, misschien moet je daar ook niet mee achterom kijken. Maar dan ook niet vooruit!
Alles voor de kijkcijfers
Ze komen er mee weg, onze politici, de hele campagne al. Omdat – en dat is echt de enige reden die ik kan bedenken – omdat de journalistiek alleen maar aan de kijkcijfers denkt. Geen politiek debat is opgezet ten behoeve van een goed gesprek. De debatten krijgen zelfs een derde helft om met debatspecialisten te beoordelen wie er gewonnen heeft.
Campagnes, verkiezingsdebatten… ze zijn ook gemáákt voor winnen en verliezen. Serieuze journalistiek moet daar niet aan meedoen. Die moet kijken naar de programma’s van vier en acht jaar geleden en in gesprek met de lijstrekkers onderzoeken wat daarvan terecht gekomen is en waarom. Serieuze journalistiek moet de grote problemen in de samenleving tegen het licht houden en met politici in gesprek gaan hoe dat zo uit de hand heeft kunnen lopen.
Hoe dom is het te denken dat politici in campagnetijd de waarheid vertellen. Hoe dom is het politici juist dan om een toekomstvisie te vragen?
Wat nu? Geluk Centraal heeft wel een alternatief
Geluk Centraal wil – anders dan Omtzigt die achteraf gewoon een conservatieve beweging blijkt te zijn – het echt anders aanpakken.
– Wij willen écht een nieuwe bestuurscultuur. We bepleiten een Derde Kamer waar via burgerberaden besluiten worden genomen. Een zakenkabinet voert uit wat Tweede en Derde Kamer beslissen. De Eerste Kamer wordt weer een controlerend instituut en geen tweede politieke laag.
– Wij willen blíjvend bestaansrecht organiseren. We willen een Maatschappelijk Inkomen, de basis voor iedere Nederlander van geboorte tot aan overlijden als vervanging va toeslagen, AOW, Studiefinanciering, bijstand, etc. en als sturend mechanisme aan de voorkant. Zorg, openbaar vervoer, onderwijs, verenigingsleven zijn inclusief en dus vrij toegankelijk en worden betaald uit de Maatschappelijke Bijdrage, zijnde dertig procent over alle inkomen van iedere rechtspersoon.
Als het aan ons ligt, gaan we ook de publieke omroep ombouwen. Dat moet landelijk, provinciaal en lokaal een informatieplek worden over zaken die er toe doen, een soort social medium platform dat ook werkt als twitter, facebook en linkedIn bij elkaar, alleen dan zonder anonieme bijdragen en met een streng vervolgbeleid op wetsovertreders.
Maar ja, we zijn geen politieke partij. Nog niet.
Check onze oplossingen en denkrichtingen op gelukcentraal.nl en denk en doe mee!
