Geluk Centraal kijkt bij alles wat we doen en waar we wat van vinden naar het fundament. Dus ook bij de verschillende crises, die het land op dit moment beheersen: Stel vanaf de basis de goede vragen en je komt uit bij een goede oplossing, die altijd blijft werken. We laten ons daarbij graag en vaak inspireren door anderen. En hopen zo ook zelf weer een inspiratiebron te zijn voor nog meer personen en instellingen. Eén van de crises die we deze week becommentarieerden was de energiecrisis. Ook daar gingen we terug naar de basis en bedachten zo een aantal oplossingen om de dreigende energiearmoede te voorkomen. We vroegen ons bij het schrijven van dat artikel af of sectoren als de energievoorziening geen nutsvoorzieningen zouden moeten zijn en de privatisering dus teruggedraaid moest worden. Marcel Levi (hoogleraar geneeskunde en sinds april 2021 voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) trok – los van ons artikel – die vraag breder.
Hieronder de column van Levi die ook in het Parool is gepubliceerd.
Heeft privatisering ooit geleid tot een beter product of een lagere prijs?
De rouwkaart bij het overlijden van mijn moeder, verzonden vanuit Amstelveen, valt na een week op de mat in Amsterdam. Een dag na de begrafenis. Gelukkig was het elders beter. Het is exemplarisch voor de allerbelabberdste postbezorging in de stad. De dagelijkse postbode van de PTT is vervangen door hooguit twee keer per week bezorging door PostNL.
Een typisch voorbeeld van hoe een prima functionerende nationale organisatie zonodig geprivatiseerd moest worden en sindsdien voor hogere kosten een waardeloze dienst verricht. Gepaard gaande met asociaal personeelsbeleid waarmee alleen nog maar parttime krachten voor zo slecht mogelijke arbeidsvoorwaarden worden ingehuurd. Terwijl het bedrijf in 2021 een dikke 250 miljoen winst heeft gemaakt.
Dat geld gaat natuurlijk niet naar betere dienstverlening, lagere tarieven of iets meer salaris voor de medewerkers. Welnee, PostNL gaat gewoon vrolijk voor 250 miljoen eigen aandelen inkopen, zodat de beurswaarde stijgt, al het geld naar de aandeelhouders vloeit en de directie een vette bonus verdient.
Zijn er eigenlijk voorbeelden van privatisering van voorheen uitstekend functionerende diensten in het belang van ons allemaal, die heeft geleid tot een beter product of een lagere prijs? Zijn we erop vooruitgegaan toen onze Nederlandse Spoorwegen, onze energiebedrijven, onze Postbank of onze vuilnisophaaldiensten zonodig moesten worden geprivatiseerd?
Al in 2008 waarschuwde Herman Tjeenk Willink, toenmalig vicepresident van de Raad van State, dat door privatisering winst en groei belangrijker zijn geworden dan het algemeen belang en sommige overheidstaken simpelweg niet goed meer worden uitgevoerd.
Begrijp me goed: ik ben geen voorstander van allemaal door de staat aangestuurde nutsbedrijven. Het is echter een interessante gedachte dat bedrijven die met ons geld diensten leveren voor het algemeen belang gewoon verantwoording afleggen aan de gemeenschap, in plaats van louter aan aandeelhouders.
Een ander irritant neveneffect van privatisering is de onhandige fragmentatie van diensten. Naast PostNL is er ook nog eens bezorging van wat andere post door een serie bedrijfjes die elk één of twee brieven per week komen afleveren. Het is bijna knap dat je het zo inefficiënt kunt organiseren. In de commerciële wereld is immers concurrentie en elkaar zoveel mogelijk tegenwerken belangrijker dan slim samenwerken.
Niet alleen bezorging van post is inmiddels versnipperd, het geldt ook voor bezorging van goederen. Zo racet er dagelijks een bataljon bezorgautootjes door de straat, van UPC, DHL, Fedex, DPD, GLS en een hele serie andere bedrijven die allemaal hetzelfde doen, het verkeer verstoppen en het milieu bederven.
Zou het niet slimmer zijn ergens aan de rand van stadsdelen een distributiecentrum neer te zetten van waaruit één bezorgdienst hele wijken bedient? Dat is natuurlijk vloeken in de kerk van de neoliberale uitverkoop van diensten in ons land.
Marcel Levi is voorzitter van de raad van bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Daarvoor was hij ceo van University College London Hospitals en bestuursvoorzitter van het AMC.
