Geluk Centraal brengt alles in de samenleving terug naar het fundament en bouwt dan weer op. Want als je voortborduurt op de weeffouten, ga je uiteindelijk dat gat niet dichten. Zo zijn we voor een Maatschappelijk Inkomen (gebaseerd op het idee van een basisinkomen) voor iedereen vanaf zijn geboorte en betaal je de Maatschappelijke Bijdrage (voorheen Belastingen) over al je verdiensten voor de Collectieve Uitgaven die een overheid te doen heeft ten behoeve van dat Maatschappelijk Inkomen, maar ook aan bijvoorbeeld zorg, openbaar vervoer, infrastructuur en zo voort. In zo’n systeem kun je heel eenvoudig de problemen het hoofd bieden waarin ons land momenteel verkeert. Energiearmoede, toeslagenschandaal, dure boodschappen door inflatie… je kunt op een achternamiddag extra geld terecht laten komen waar het terecht móet komen.
Volksaard
Die hele systematiek wordt uitgevoerd met geld. Maar geld is daarbij niet het doel. Doel is geluk, met de pijlers gelijkheid, gezondheid, groen en gedrag. Eigenlijk bepaalt geluk dus de waarde van geld. Daar landsbreed zo over denken, vergt een heel andere volksaard. Wij denken dat dat mogelijk is: dat er in de volksaard iets binnenvaart dat zegt dat het veel belangrijker is veel geluk te hebben dan veel geld.
Een volksaard is te veranderen. Daar is de Nederland zelf voorbeeld van. Van een progressief volkje dat vooropliep in haar visie op drugs, homorechten, euthanasie, duurzaam denken, tot en met nozems in het leger, lopen we nu op die thema’s al lang niet meer vooraan, en soms zelfs in de achterhoede. Ons klimaatbeleid loopt achter, de kwaliteit van het onderwijs holt achteruit, zware criminaliteit neemt toe.
En als je in het smalste stukje Nederland bij Echt in Limburg de grens naar België of Duitsland oversteekt, merk je per direct dat de volksaard in die landen ten aanzien van gedrag op de weg heel anders is dan hier. In plaats van zoals hier te doen gebruikelijk nog snel even eerder door de wegversmalling, de fietser nog snel even inhalen, bij het zebrapad nog gauw even voor een aankomende wandelaar langs, wachten in België en Duitsland weggebruikers vriendelijk op elkaar en krijg je de ruimte even om je heen te kijken voor je beslist hoe verder. In Canada geldt als voorrangsregel dat degene die het eerst bij de kruising was, ook als eerste verder mag, wat in de praktijk vaak leidt tot gewoon even wachten, oogcontact maken en samen besluiten wie het eerste mag: volksaard.
Geld is een gegeven
Geld is voor Geluk Centraal een gegeven. Maar we zoeken naar een manier daar gelukkig mee om te gaan, waarbij het overigens ook helemaal geen ramp is als iemand geld wil verzamelen, zolang iemand die dat níet wil, daar maar geen last van ondervindt. En dat is nog niet zo makkelijk. Want geld is ook een sturend mechanisme:
– De overheid bijvoorbeeld, stuurt door middel van subsidie of hogere accijns naar voor haar wenselijke richtingen. Wil je bijvoorbeeld de ontwikkeling van elektrische auto’s op gang brengen, zul je de verkoop moeten stimuleren, subsidie is daar een goed mechanisme voor. Internet en navigatie zijn met overheidsgeld van de grond gekomen, geen ondernemer die daar gokgeld in durfde stoppen.
– Geluk Centraal bepleit dat de vervuiler moet betalen en dat dus vervuilende of ongezonde producten een stuk duurder gaan worden.
– Om het nog ingewikkelder te maken: mensen die hun werk betekenisvol vinden krijgen vaak minder betaald; mensen met werk dat over het algemeen als immoreel wordt gezien krijgen meer betaald. Geld is daarbij de prikkel die bij de een niet, bij de ander wel nodig is.
Maatschappelijke Waarde
We kunnen ons voorstellen dat als de volksaard verandert en meer en meer mensen tevreden zijn met een basisinkomen voor betekenisvol werk, dat dan uiteindelijk werk dat wordt gezien als immoreel minder en minder aangeboden gaat worden, omdat er niemand voor te krijgen is. We willen daarom werk met een maatschappelijke waarde ook belonen via het Maatschappelijk Inkomen. Je krijgt vanaf je geboorte een basisbedrag dat naar gelang jouw privé-situatie kan oplopen. Als je bijvoorbeeld studeert, samenwoont, ziektekosten hebt, maar ook als je werk doet met een maatschappelijke waarde. Ouders die bewust de tijd nemen voor opvoeden, mantelzorgers, vrijwilligers in het verenigingsleven, die kunnen dat in hun ‘strippenkaart’ aanvinken.
(tekst gaat verder onder de foto)
Geld was al sturend in de tijd van de kasteelheren. Ieder kasteel had zijn eigen geld als ruilmiddel, maar de kasteelheer had daarmee zijn volk ook in zijn macht. Ergens anders konden ze niet met dat geld terecht. Ook nu zijn er steeds alternatieven voor geld in de zin van alternatieven voor de munteenheid van het land. Overal in het land heb jet LET-groepen, dorpen, steden, winkelstraten hebben hier en daar hun eigen munt, er doemen steeds meer enkel digitale munten op. Maar in de kern blijft het steeds hetzelfde: het is een ruilmiddel, alleen met een andere naam dan Euro.
Ook het systeem van Geluk Centraal werkt met geld
Om vanaf het fundament te bouwen aan ons instrument van Maatschappelijk Inkomen, Maatschappelijk Bijdrage en Collectieve Uitgaven hebben wij ook geld nodig. Wie dat wil wordt daar gerust heel rijk van, zolang er aan de andere kant maar niemand te weinig van heeft. Dat laatste lijkt ons de grootste stap in verandering. Want het verschil tussen arm en rijk neemt na jaren van enige nivellering weer toe. Het boek Fantoomgroei omschrijft zelfs dat de economische groei van deze eeuw voor 0% bij werknemers terecht is gekomen, de rijksten van de rijksten hebben die groei omgezet in geld op hun bankrekening.
De katholieke kerk en de Islam hebben al eens een poging gedaan geld niet als winstmachine te zien. Deze instituten verboden hun onderdanen winst te maken met geld, rente vragen werd ze verboden. Joden mochten dat wel, zij werden daarom al in de 12de eeuw gezien als de handelaren van de samenleving, een stempel dat ze tot de dag van vandaag nog hebben.
Systeembanken en andere instanties die geld als doel hebben
Banken hebben in het geldsysteem een steeds grotere en bepalender rol gekregen. Tijdens de crisis in 2008/2009 hebben overal in de wereld overheden banken moeten redden, omdat het zogeheten systeembanken waren: als die om zouden vallen zou de economie inklappen. Aan wie moet je je hypotheek nog betalen als jouw bank failliet is gegaan en van wie is je huis in zo’n geval. Dat wil je niet laten gebeuren, dus stopten landen miljarden in reddingsacties. Die systeembanken ontstonden door een ongebreidelde winstdrang bij banken, die naast een plek voor je spaargeld en een plek voor lenen, producten aan gingen bieden die ze op een gegeven moment ook zelf niet meer snapten.
Als winst je oogmerk is ga je verder dan sparen en lenen. De boerenleenbank (nu Rabo) heeft zelfs als coöperatie meer oog gehad voor winst dan voor de boer waar ze de leenbank voor waren, maar die ze tot hun hoofd in de strop hebben opgejut schaal te vergroten. De boerenleenbank was eigenlijk een simpel middel: als je een grote investering te doen had als boer, was het handiger dat je allemaal je spaargeld naar de bank bracht, waar je daardoor ook kon lenen. De winst van de Rabobank nu? Miljarden! En dan heb je het nog over een coöperatie zonder aandeelhouders die ieder jaar willen cashen.
De vijf inkooporganisaties die ons land rijk is voor de inkopen van alle supermarkten in ons land, werken ook coöperatief, maar dan om samen zó krachtig te zijn, dat zíj aan aankoper de prijs bepalen in plaats van de boer, nationaal of internationaal. Ze kijken niet wat een product inkoop moet kosten om de verkoper een eerlijke prijs te gunnen, maar ze dwingen gewoon een volumeprijs af. Daar zit altijd een groep mensen achter die er niet gelukkig van wordt.
Verzekeraar Univé is om zo’n collectieve reden gebouwd. De founding father was na het overlijden van zijn vrouw hertrouwd met iemand die haar man was verloren. Ze hadden toen even twee boerderijen. Eentje brandde er af. Ze hadden nog een boerderij over, maar dat veel noodlottiger kunnen uitpakken. Daaruit ontstond het idee van de verzekeraar: samen geld in de pot doen om borg te staan voor het geval dat.
Hoeveel geld moet je dan in portefeuille hebben? En als dat om veel geld gaat, hoe borg je waardebehoud? ASN is om die reden na de overheid de grootste grondbezitter van het land en laat dat land in waarde stijgen door het natuurinclusief te beheren. Pachters worden daartoe gestimuleerd met korting op de pacht.
Maar het kan ook anders: aandeelhouders denken niet per definitie lange termijn Die willen ieder jaar hoge winst-uitkeringen. Als er dan een crisis is blijkt de zwakte van de banken en moet de overheid alsnog ingrijpen.
De overheid als onze bank
Geluk Centraal vindt het daarom interessant af te tasten de banken uit het economische model te halen en de overheid bank te laten zijn. Feitelijk is de overheid dat nu ook al, zie ons belastinggeld maar als inkomsten voor de bank. Daarnaast stuurt de Nederlandse Bank op de hoogte van de rente.
Als de overheid de bankier is, is het gelijk afgelopen met ingewikkelde producten. Wat er inkomt zijn de gelden die we moeten afdragen op alles wat je verdient en het is ook de plek waar je je spaargeld naar toe brengt. Wat er uitgaat is ten behoeve van het Maatschappelijk Inkomen en de Collectieve Uitgaven. Maar de overheid kan ook heel goed de bankier voor hypothecaire leningen zijn.
Schuldeisers en schuldenaars
Zelfs als schuldenaar kan de overheid goed optreden, alhoewel ze zich dan wel anders moet gedragen dan nu, want ze acteert daarin nu meedogenloos, het meest agressief van alle schuldeisers. Daarnaast staat er nu handel in schulden. Incassobureaus verdienen goud geld aan schuldenaars. Grotere bedrijven, vooral digitale winkels voor consumentenartikelen, verkopen hun portefeuille van openstaande bedragen aan derden, waardoor er een partij extra aan moet verdienen, en ook waardoor de schuldenaar van de regen in de drup belandt Binnen de kaders van ons Maatschappelijk Inkomen en het daardoor altijd aanwezige kansrijke toekomstperspectief van de schuldenaar, kan hier ook hier veel geld en geluk verdiend worden door de schuldenaars veel sneller schuldenvrij te stellen, zodat ze op weg kunnen naar een nieuwe kans.
Cijfers wijzen uit dat nu ook al meestal niet meer dan veertig procent van de schulden geïnd kunnen worden, een gemiddelde dat ontstaat in de huidige setting van agressieve technieken je geld te krijgen. Kwijtschelden en de kans op een herstart geven zou voor iedereen wel eens beter kunnen zijn, financieel, maar voor de schuldenaar zeker ook qua geluk en gezondheid.
Producten eerlijk beprijzen
Geluk Central schreef al eerder dat producten beprijsd moeten worden naar gelang ze (on)gezond, (niet) groen zijn, iets doen met (on)gelijkheid en gedrag. Dát bepaalt prijzen van diensten en producten. Producten en diensten ten behoeve van de samenleving, en al helemaal die diensten en producten die geen natuurlijke concurrenten kennen (bijvoorbeeld zorg, openbaar vervoer, onderwijs), die moeten per definitie uit de vrije markt gehaald worden.
Die prijzen kunnen daarna prima in euro’s omgezet worden. Onderdeel van de prijs is áltijd een percentage in verband met ‘vervuiling’ én een deel ten behoeve van het Maatschappelijk Inkomen. En als je vervolgens winst maakt op zo’n product draag je daar dertig procent van af ten behoeve van de Maatschappelijke Uitgaven.
Wij denken dat dat pakket aan voorwaarden het geld weer terug gebracht te hebben tot een middel, waarbij de samenleving nog steeds ook de kans heeft met gel sturend op te treden ten behoeve van gewenste overheidsstrategie.
