Er zijn veel redenen te bedenken waarom het wonen in een verpleeghuis niet fijn is. Je gaat er naartoe als je oud en dement bent, als je jong of oud en dement bent, als je jong of oud, dement en ook nog anders in de war bent, maar ook als je lichamelijk zo aftakelt dat je om die reden jezelf niet meer kunt redden. Niet echt iets om naar uit te kijken toch? Dat je aangewezen bent op een ander, dat is tot daar aan toe maar je bent dan zo afhankelijk dat ook je partner, kinderen of andere gemantelde zorgers je niet meer voldoende kunnen helpen. Dit verschrompelt je perspectief verder. Je realiseren dat het verpleeghuis je eindstation is, maakt het doemdenken compleet.
Op een dag blijft er niets anders over dan verhuizen naar het verpleeghuis waarvan je altijd hebt gezegd: “Als het ooit zover komt dan hoeft het voor mij niet meer.” Als ik personeel van een verpleeghuis vraag: “Zou jij je moeder hier willen laten wonen?”, is het antwoord negen van de tien keer steevast: “Nee, asjeblieft niet.” Bijzonder toch?
Wonen in een verpleeghuis zou – gezien de omstandigheden – toch ook best fijn kunnen zijn. Je woont er met leeftijdsgenoten die in hetzelfde schuitje zitten. Je bent nooit alleen en er werken mensen die er voor je zijn, je helpen en naar je omzien.
Oud worden, niet meer helder kunnen denken, afhankelijkheid, eenzaamheid, doodgaan, het staat allemaal haaks op wat je wilt, hoe je het wilt en hoe het was. Je was tenslotte forever young, scherp, zelfbepalend, geliefd en je leefde als God in Frankrijk. Leven is loslaten. In een verpleeghuis gaan wonen bevestigt dat je leven eindig is. Je zit in de afronding en dat is al een loslatingsproces op zich. Het maakt kwetsbaar, bang en onzeker. Als je geheugen je dan in de steek laat, verlies je nog meer grip. Je hebt hulp nodig en bent overgeleverd aan anderen, confronterend en moeilijk. De afhankelijkheid maakt je klein en eenzaam. Je gevoel van eigenwaarde stort in. Je vraagt je af waar dit allemaal goed voor is. Wat maakt het leven nog de moeite waard? Waar haal je de motivatie vandaan? Een goede vraag.
Volgens de theorie van Desi & Ryan is intrinsieke motivatie van mensen afhankelijk van de vervulling van natuurlijke behoeften. Ieder mens heeft drie basisbehoeften: competentie, autonomie en verbondenheid. De behoefte aan competentie gaat om het gevoel de capaciteiten te hebben om goed te kunnen functioneren. De behoeften aan autonomie gaat om de controle om zelf keuzes te maken en tot op zeker hoogte zelfstandig te kunnen handelen. De behoefte aan verbondenheid gaat om geaccepteerde en gewaardeerde relaties met anderen.
Als je in een verpleeghuis komt wonen wordt er vanaf de eerste dag getornd aan alle drie behoeften. Je capaciteiten om goed te functioneren zijn afgenomen en dat voel je de hele dag door.
Ook mis je voor een groot deel de controle om zelf keuzes te maken en het lukt vaak niet meer om zelfstandig te handelen. Verder heb je vooral noodgedwongen relaties met zorgverleners en andere bewoners. Het is de vraag of het verplichtende karakter van die relaties, voldoet aan de behoefte aan verbondenheid.
Volgens mij zit hier de angel. Wonen in een verpleeghuis betekent in de praktijk: verzorgd worden in een verpleeghuis. Men neemt het van je over en men stuurt op en in jouw leven. Bewoners worden gevormd naar het stramien van de organisatie. Ze worden verzorgd volgens de regels van de afdeling en gewoonten van zorgverleners. Iedereen heeft het beste met je voor maar toch maken menselijke basisbehoeften keihard plaats voor de behoeften van zorgland. Meteen na je verhuizing (we spreken nog steeds over inhuizing) verander je in een zorgvrager, een kamernummer, een cliënt met een naam en dit raakt de kern van het verpleeghuissyndroom.
Waar moeten we van af?
Van de naam verpleeghuis want je vraagt meer dan een huis waar je verpleegd wordt. We moeten stoppen met het organiseren van grootschalige instellingen die worden gerund vanuit systeemdenken en waar je verzorgd en verpleegd wordt. We moeten ook af van termen als patiënt, cliënt en zorgvrager. Het gaat om mensen, mannen en vrouwen.
Wat is er nodig?
Kleine woonvormen, een huis waar je kunt wonen als je hulp nodig hebt bij de dingen van het dagelijkse leven. Een huis waar de huisregels worden gevormd rond jouw leven en dat van je medebewoners. Een woning met lieve zorgverleners die met zorg naar je omzien, en jouw leven en basisbehoeften centraal stellen. Jouw thuis waar zij verzorging en verpleging in dienst stellen van jouw competenties en autonomie en waar ze bijdragen aan jouw persoonlijke behoefte aan verbondenheid. Laten we werken aan huizen waar gewoon geleefd wordt. Als je gewoon thuis kunt blijven wonen met extra hulp, is dat mooi. Als dat niet haalbaar is, en verhuizing noodzakelijk, moeten mensen kunnen doorleven zoals zij dat voor de verhuizing deden. Leven met zorg, jouw leven, jouw gewoonten en jouw behoeften centraal.
Het boek van Teun heb ik nog niet uit, zijn documentaire nog niet gezien, maar ik denk dat we het met elkaar eens zijn. Ik kijk uit naar de tijd waarin de beoogde veranderingen worden gerealiseerd. Verandering vanuit intrinsieke motivatie.
