Het kan ook anders: degrowth kan de wereld redden. Als je mensen in redelijk overleg met elkaar over de toekomst laat brainstormen, komen ze ook altijd op dat punt uit. Maar de leugens van het kapitalisme zitten die transitie in de weg. Nog wel.
Jason Hickel: In vijfentwintig jaar is driekwart van de vliegende insecten verdwenen door intensief gebruik van landbouwchemicaliën. In de afgelopen vijftig jaar hebben het agressieve ploegen en de bestrijdingsmiddelen die de industriële landbouw gebruikt, de ecosystemen van de bodem razendsnel kapot gemaakt. VN-wetenschappers hebben vastgesteld dat 40 procent van de bodem van onze planeet inmiddels ernstig is aangetast. Net zoals in de landbouw hebben grote bedrijven de visvangst in een vorm van oorlogsvoering veranderd. Sinds 1970 zijn de aantallen vogels, zoogdieren, reptielen en amfibieën met meer dan de helft gedaald. Zo’n miljoen soorten staan de komende decennia op uitsterven.
Met hitte, overstromingen, orkanen en dus mislukte oogsten tot gevolg. En toch verleggen we onze koers niet. Dat komt door het in het Westen omarmde kapitalisme. Daar waar ‘de markt’ en ‘handel’ al duizenden jaren prima functioneerden, leidt kapitalisme naar ongeremde groei, net als kankercellen.
Jason Hickel: “Organismen groeien tot het punt van volgroeidheid en behouden dan een staat van gezond evenwicht. Wanneer groei niet kan stoppen, wanneer cellen zich blijven delen, gewoon zonder reden, komt dat door een fout in de codering, zoals bij kanker.”
Het lijkt wel of we de natuur willen verslaan
“Toen de bestuurders van Google in 2015 een nieuw bedrijf opzetten dat zich bezighoudt met levenswetenschappen, noemden ze het ‘Verily’ (‘Waarlijk’ in het Nederlands). Op de vraag waarom ze zo’n vreemde naam hadden gekozen, antwoordde Andy Conrad, de CEO van Verily, dat ze hierop waren gekomen omdat ‘wij alleen met de waarheid Moeder Natuur kunnen verslaan’.”
Hickel pakt er een legende bij om het kapitalistische virus van snelvermeerderen uit te leggen:
Om zijn goede werk te eren, nodigde de koning van India een wiskundige uit naar zijn paleis en bood hem een geschenk aan: ‘Zeg maar wat je wilt hebben’, zei hij, ‘en het is van jou.’ De man had slechts een bescheiden verzoek: ‘Mijn koning, ik ben een bescheiden mens. Alles wat ik vraag is dat u me een beetje rijst geeft.’ Hij pakte een schaakbord en vroeg: ‘Leg één korrel op het eerste vakje, twee op de tweede, vier op de derde, en ga door met het verdubbelen van de korrels op elk volgend vakje, tot u aan het eind van het bord komt. Ik zal tevreden zijn met wat er dan ligt.’
Halverwege het schaakbord, moest de koning 2 miljard graankorrels leggen, waarmee zijn koninkrijk failliet ging.
Ieder jaar drie procent willen groeien gaat ook zo. “Binnen een half mensenleven is de economie dan verviervoudigd. Na een eeuw twintig keer groter. Tel daar weer honderd jaar bij op en dan is zij al 370 keer groter. Nog eens honderd jaar daarbij en zij is 7000 keer groter, enzovoort.”
Op leven en dood
Inmiddels zijn we met het kapitalisme beland op een zaak van leven of dood. Een kwestie van leven of dood voor de gehele mensheid. Tot op heden zorgt het kapitalisme sowieso al voor leven voor de rijken en dood voor de rest. Het Westen heeft eeuwenlang en tot op de dag van vandaag de rest van de wereld uitgebuit ten behoeve van zichzelf. We hebben het er voor over gehad om de gehele oorspronkelijke bevolking van continenten om zeep te helpen onder “de romantische drijfveren van ‘verkenning’ en ‘ontdekking’, zoals de schoolboeken ons voorspiegelen. Dat waren geen misstappen in de geschiedenis van het kapitalisme, ze zijn de fundering ervan. Onder het kapitalisme is groei altijd gebaseerd geweest op het overschrijden van grenzen om zonder compensatie waarde mee te nemen.”
Maar ook op eigen grondgebied zijn werknemers slaaf van het kapitalisme en werken we ons ongelukkig voor een karig inkomen. Kapitalisme heeft de mens tot een ander soort wezen dan de rest van de natuur gemaakt én ook een tweedeling bij ‘de mens’ georganiseerd: de rijke elite en de werkende klasse.
De kapitalist heeft zich tot baas gemaakt. “De elite legde beslag op gemeenschappelijke gronden, ging over tot een gigantische ongecompenseerde toe-eigening van natuur.
Exxon, Facebook of Amazon werken niet volgens het economische principe van de ‘stabiele toestand’, noch het moederbedrijf van bijna alle dagbladen in ons land. DPG wil gewoon de grootste zijn om daarna de rest kapot te maken. Er wordt kwantiteit geleverd in plaats van kwaliteit. Lokaal gaat de tent failliet. De wereldwijde eigenaren hebben als hobby raketten naar Mars afschieten.
En denk nou niet dat de partijen die de problemen veroorzaken met de oplossing komen aandragen. De klimaatproblemen zal ze een rotzorg zijn. Ze zetten slinks in op groene groei, maar dat is nog steeds groei. En AH liegt ons voor dat ze op weg naar duurzaamheid zijn en laat de paaltjes onder de reclameborden daarvoor doodspuiten met landbouwgif.
We worden niet gelukkig van welvaart, wel van welzijn
“Er is wel een makkelijke oplossing: een plafond instellen voor het jaarlijks gebruik van grondstoffen en voor afvalstromen, en die limiet elk jaar aanscherpen tot we binnen de planetaire grenzen blijven.” Want er is natuurlijk maar een manier om ons leven hier op aarde veilig te stellen. Dat we niet meer van de planeet vragen dan de planeet ons kan geven.
En weet je, we worden ook helemaal niet gelukkig van welvaart. Geluk wordt bepaald door welzijn. In de rijkste landen zijn de mensen helemaal niet het gelukkigst. Gezondheidszorg moet goed zijn, de buitenlucht fris, onderwijs is een parameter, de kwaliteit van het openbaar vervoer, “betaalbare woningen, dagopvang en flinke minimumlonen. Mensen die in een eerlijke, zorgzame samenleving wonen, waar iedereen gelijke toegang heeft tot sociale voorzieningen, hoeven zich geen zorgen te maken over hoe ze dag na dag in hun basisbehoeften moeten voorzien. Ze kunnen zich wijden aan de kunst van het leven. En omdat ze geen constante competitie ervaren met hun buren, kunnen ze de sociale solidariteit versterken. Het is de ‘koopkracht voor welzijn’ die telt.”
Het stappenplan van Jason Hickel
Stap 1: Maak producten zo goed mogelijk, in plaats van dat je ze uit de fabriek laat komen met een bewust korte levensduur
Stap 2. Beperk reclame, want die gaat niet over de goede dingen kopen, maar om zoveel mogelijk te kopen
Stap 3. Verander bezit naar gebruik, denk aan gratis openbaar vervoer
Stap 4. Maak een eind aan voedselverspilling. We gooien tot de helft van ons gekochte voedsel weg.
Stap 5. Verklein de industrieën die slecht zijn voor de ecologie. Neem de rundvleesindustrie. Bijna 60 procent van de mondiale landbouwgrond wordt gebruikt voor rundvlees – ofwel direct als weidegrond, of indirect om veevoer te verbouwen. Dit is een van de meest inefficiënte voedingsproducten ter wereld.
