Geld is oorspronkelijk bedoeld als ruilmiddel. Het is een boekhoudkundig hulpje. En het vertegenwoordigt een waarde. Het is namelijk handig dat een bakker niet met 12.500 broden een auto hoeft te betalen. Maar tegelijk is geld in het bezit van commerciële banken. Het doel van geld is in een vervloekt kapitalistisch systeem kapot gemaakt. Charles Eisenstein beschrijft in ‘Naar een economie van verbinding’ hoe dat weer op zijn pootjes terecht kan komen: ‘hoe geld de wereld naar de afgrond voerde en toch redden kan’.
Dat geld de wereld naar de afgrond voerde dringt nog niet eens door tot iedereen. Maar het is wel zo. Ons eigen slavenhandelsverleden is geld gedreven. Columbus ontdekte Amerika niet, hij joeg de authentieke bewoners de dood in. De armoede in Afrika komt door hun rijkdom aan grondstoffen waarmee wij ons onder bedreiging van onze dodelijke wapens hebben verrijkt. Daarna hebben we gastarbeiders in getto’s gestopt om onze economie op te pompen. En nu zijn wij ook zelf slaaf van de werkgever die ons vijf dagen per week opsluit op kantoor achter een computerscherm waarbij regels, controle en algoritmes de dienst uitmaken. Machines nemen ons werk over, maar we werken ons een burnout omdat de economie moet groeien. De winst komt in de zakken van de een procent rijksten. Wij krijgen toeslagen omdat de huren, de energie en de sportclub niet meer te betalen zijn. We gaan naar de voedselbank of stoppen ons vol met ziekmakende industrieel eetbaars uit de supermarkt waar het personeel onderbetaald wordt. En omdat we het anders niet kunnen betalen, kopen we tomaten tegen afbraakprijzen die in Italië door migranten onder bedreiging van de maffia geoogst zijn.
Intussen vergiftigt de landbouw zijn grond en ons lichaam, trekken we de onderste kaart uit het kaartenhuis weg door insecten dood te spuiten en staan we bovenaan dat kaartenhuis wankel te wachten op de ineenstorting van het ecosysteem. Als we al niet sterven aan te weinig eten (terwijl het voedsel in pakhuizen wegrot) of juist te veel, dan gaan we als diersoort mens wel ten onder aan ons onvermogen ons aan te passen aan hogere temperaturen, stijgend water en klimaatrampen.
Geld is, zullen we maar zeggen, iets anders geworden dan een ruilmiddel. Gezondheidszorg, onderwijs, ecologie, zijn geen doelen meer op zich, maar zijn verdienmodellen geworden.
Niet je oma houdt je gezond met kennis van gezondmakende kruiden, maar de farmacie heeft miljarden verslindende tabletjes voor je. En daar waar je uit eigen motivatie hebt leren lopen en praten hebben we een onderwijssysteem bedacht dat afstraft en demotiveert. Zelfs bij oorlog hebben witte boorden belang, want aan wapenhandel verdien je goed. En als je niet mee kunt komen in die ratrace, word je neergezet als een nietsnut: een uitkering is als een hangmat, stelt de VVD (in Hellendoorn).
Het moment dat we het niet langer pikken, is dichtbij
Dat we ons dat allemaal laten welgevallen… Volgens Charles Eisenstein heeft dat zijn langste tijd wel gehad. Veel verder weg van de oorspronkelijke bedoeling van ‘geld’ kun je niet komen. Eisenstein beschrijft in ‘Naar een economie van verbinding’ die oorspronkelijke bedoeling. Het was ‘in den beginne’ niet eens een ruilmiddel, maar een cadeautje, een geschenk uit dankbaarheid. ‘Jij hebt iets voor mij gedaan, dus geef ik je een geschenk’. Maar omdat de wereld groter werd dan de stam, de burcht, een gehucht, het dorp, was dat idee van schenken niet meer te overzien. Dat geschenk werd vervangen door geld, zodat je zelf een geschenkje kon kopen. Hoe verder van je directe kennissenkring je geschenken gaf, hoe meer het ook een waardemiddel werd. En hoe meer de onderlinge solidariteit verdween, des te meer ging de waarde van het geschenk de waarde van dienst of goederen benaderen.
En nu is de wereld zo groot geworden… hoe bedanken we iemand die in Indonesië voor ons nootmuskaat verbouwt (anders dan die mentaliteit van Pieterszoon Coen die de bevolking gewoon uitmoordde en slaven importeerde om te oogsten voor de VOC) of lithium delft voor de accu van een Renault Zoë? Daar kun je beter maar gewoon een eerlijke waarde aan hangen. Want je gaat elkaar nooit in levenden lijve tegen komen.
Toen ging het kapitalisme er mee aan de haal. Geld werd doel in plaats van middel. Met de waarde van goederen en diensten werd gemarchandeerd. Er werd expres schaarste gecreëerd. Spullen gaan sneller kapot dan nodig. En arbeiders werden tot moderne slaaf gemaakten: en maar werken om de schulden af te betalen. Een bankdirecteur krijgt nu bonussen, de schoonmaakster minder tijd en geld. De manager verdient meer dan de onderwijzer of verzorgende die het eigenlijke werk doet.
Kan dat niet anders? Volgens Eisenstein wel. Beter zelfs. Kijk maar naar ecosystemen in de natuur. Die werken belangeloos samen. Eigenlijk kunnen we als mens helemaal niet zeggen ‘ik ben gezond, maar het bos is ziek’, dat is net als ‘mijn lever is ongeneeslijk ziek, maar ik ben zelf helemaal gezond’. We zijn aangekomen op het punt dat de aarde ziek is! Dat laat ons inzien dat wij ook maar een dier in het ecosysteem zijn. We moeten af van bezitterige leven waarbij we denken dat wij heersen over de natuur. Vroeger speelden we nog in die natuur, nu betalen we er voor om er op een schermpje naar te kijken.
Stel dat Aliens de aarde willen kopen voor 100x het bruto mondiaal product, maar dat ze dan wel alle grondstoffen van de aarde oppakken, het water en de lucht vervuilen en de bodem uitputten, doe je het dan? We zijn het aan het doen…
Er zijn filosofen die zeggen dat bezit nemen van delen van de aarde, van grond, lucht of water, dat dat diefstal is. Alsof die aarde niet van alles en iedereen op aarde is. Probeer een bos te kopen om het beschermen tegen de bulldozer, je krijgt er geen lening voor bij de bank. Probeer een bos te kopen om het te kappen en winst te maken met het hout, en de banken staan voor je in de rij…
Tijden veranderen. Gele hesjes, vlaggen op de kop, voetbalgeweld en trekkers op de snelweg pikken het niet langer. De Rabobank wordt door de overheid verzocht schulden te saneren van boeren die ze er met valse verkooppraatjes ingeluisd hebben. En Pakistan eist dat het westen haar klimaatproblemen betaalt. Want wie heeft die overstromingen georganiseerd en wie is er beter van geworden?
Money can’t buy you love. En daar draait het toevallig wel om in deze wereld. Schoon water, zuivere lucht, vruchtbare grond… liefde.
De oplossing
Heel simpel: een negatieve rente invoeren. Niet alleen op geld, maar ook op (de waarde) bezit. Want de aarde is van ons allemaal: wie daar bezit van neemt, is huurder, geen eigenaar. Dan is bezit helemaal niet meer interessant. Dan is geld uitgeven om geld te verdienen helemaal niet meer interessant. Je kunt meteen belasting afschaffen. Want die negatieve rente vervangt dat.
Er gaat vanzelf een veel lokalere economie ontstaat, want dat idee van goederen van ver halen of naar ver brengen, dat doen we alleen maar om winst te maken. We gaan ook veel meer sturen op hergebruik en langere levensduur. Spullen worden dan wel duurder, maar ze gaan langer mee en de gezamenlijke kosten om vervuiling op te lossen dalen.
Dan ontdoe je arbeid van zijn noodzaak. Dus komt er niemand voor een ‘Bullshit Job’. Eindelijk zetten we de tijdwinst voor machines om in vrije tijd. En die vrije tijd kunnen we ons bezig houden met een verbindende maatschappij.
