Juist de mensen die ons het meest lief zijn verleiden ons er direct of indirect soms toe er dingen uit te flappen die we helemaal niet menen, bijvoorbeeld als we ons figuurlijk flink in een hoek gedreven voelen. Of als we ons ongehoord voelen gaan we soms ook onpersoonlijk online te keer, maar dat brengt doorgaans het omgekeerde van verbetering. Sommigen beginnen zelfs politieke partijen of media-kanalen waarin ze vooral heel vaak zeggen dat ze bepaalde dingen niet mogen zeggen, terwijl ze het niet alleen wél mogen, maar zelfs herhaaldelijk podia krijgen, voor o.a. het melden dat anderen minderwaardig zouden zijn.
Ik denk dat er bij dat soort eenzame dwangmatige vormen van gehoord willen worden het vooral gaat om één specifiek iemand die niet naar ze luistert: diegene zelf. Vaak voelen we ons dan machteloos om iets te veranderen, omdat een veranderingsactie bij onszelf te ingrijpend kan lijken en dan ligt de uitvlucht van het zoeken naar een zondebok op de loer. En deels kan het er ongemerkt insluipen. Ook binnen een uiterst lokale groep neem je snel bepaalde uitdrukkingen over, die al vaker hun oorsprong weer hebben als makkelijke soundbites van een valse Messias van het moment, die tijdelijk een grote schare volgers heeft. En als je je afvraagt waar je kinderen bepaalde uitdrukkingen hebben geleerd, ben je het te vaak zelf. Ze doen vooral wat jij doet, veel minder dat wat jij ze zegt te doen. Het sluipt er makkelijk in. Wees op uw hoede.
Naar je lichaam luisteren
Dat gaat zelden over geluid. Dus als iemand je er toe aanmoedigt, verwacht men geen serenade of scheet als reactie, maar hoopt men dat je veel meer soorten signalen van je lichaam gaat bestuderen. En dan gaat het meestal niet over de vrij directe als dorst is drinken, kou is kleden, moe is rusten, maar meer over wat indirectere als dat je steeds hoofdpijn krijgt als je met werk bezig bent. Heeft het een fysieke oorzaak als een slecht geventileerde ruimte of te veel schermtijd, of ‘probeert je lichaam je te vertellen’ dat je ongezond veel stress hebt van je werk en er wat moet veranderen? Is dat laatste het geval heb je doorgaans al heel veel waardevolle signalen op specifieke momenten ‘laten liggen’: verhoogde hartslag of -kloppingen, het opeens warm krijgen, of jeuk en natuurlijk dat ‘stemmetje in je hoofd’ soms klinkend als het irritante advies van je moeder of andere persoon die indruk op je heeft gemaakt. Het helpt als je de goede indrukken blijft aanvullen; indrukwekkende mensen zijn overal, ook in de bibliotheek op de plank.
Naar je eigen stem luisteren
Naar je eigen stem luisteren via een versterker real-time, of middels een opname later, vinden veel mensen onaangenaam. Een enkele keer omdat je een stemgeluid hebt dat voor veel meer mensen ‘nog even wennen’ is, maar meestal omdat het niet is zoals jij zelf gewend bent je eigen stem te horen. Het klinkt gewoon meer eigen via de directe route in je hoofd; benut die meer! Bijvoorbeeld aangevuld met de perfecte akoestiek van je eigen badkamer, ingezet voor je eigen ‘evergreens’. Ga echter ook eens snelle teksten improviseren over wat je bezig houdt, goed voor taalvaardigheid, maar soms ook inhoudelijk verhelderend.
Beter naar anderen luisteren is ook belangrijk
Natuurlijk is wachten op de adempauze van de ander om maar te laten merken dat jij ook wat te melden hebt, vervelend en op z’n minst inefficiënt. Maar als je die ander en daarmee ook je zelf niet zo opjaagt, krijg je af en toe de kans door het oppervlakkige heen te prikken. Dan kun je soms hetgeen horen dat nog wat dieper ligt, de vraag achter de vraag, die wat hulp kan gebruiken. Dus kies vaker voor een goed gesprek óf geen gesprek, maar niet van dat halfbakken gejaagde.
En dan mijn belangrijkste boodschap
Meer naar jezelf luisteren. Mocht je denken dat dat te ego-centrisch, egoïstisch of betweterig is: ik bedoel niet dat je je altijd maar direct door je eigen ingevingen moet laten leiden. Nee, ik bedoel luisteren naar wat er letterlijk uit je eigen mond komt. En dan niet het reguliere praten, ook niet het eerder behandelde er uit flappen, maar juist wat er maar nauwelijks uitkomt, omdat we het (nog) niet echt durven te zeggen. Voor een deel gaat dat over dingen waar we emotioneel nog niet klaar mee zijn (waar ik onderbuikgevoelens ook toe reken), een beetje vergelijkbaar met dat er uit flappen. Maar voor een ander deel gaat dat over potentieel heel waardevolle ideeën die net niet goed genoeg doorkomen, maar die voor jou, de maatschappij, of de mensheid wellicht, van levensbelang kunnen zijn. Vooral wanneer ze ook weer gecombineerd kunnen worden met andere ideeën en denkers.
Deze ideeën zijn echter lastig op te merken, laat staan te vangen, omdat ze vaak worden geuit op een afwijkende manier, op een afwijkend tijdstip en met afwijkende woorden.
De afwijkende manier is bijvoorbeeld dat je ze niet duidelijk uitspreekt zoals je wellicht zou doen als je je meer op je gemak voelde, maar snel ‘tussen neus en lippen door’, of zachtjes murmelend, of half lachend of zijdelings naar een vertrouweling i.p.v. naar de personen die het echt moeten horen. Deze afwijkende manier komt meestal over als “hier hoef je niet echt naar te luisteren”, maar dan kun je het idee bijna net zo goed helemaal op het puntje van je tong laten liggen. En misschien ligt er al heel veel bijval klaar op puntjes van andere tongen… *
Bedenk ook dat heel veel fantastische ideeën zijn begonnen als stomme ideeën die iemand durfde te uiten, of nog vaker als stomme ideeën die via-via inspireerden tot fantastische ideeën. De slimste teams zijn veel meer dan de optelsom van de individuele leden; leer samendenken!
Het afwijkende moment is bijvoorbeeld niet tijdens een bepaalde bijeenkomst (of in de aanloop er naar toe wanneer je input kunt aanleveren), maar in de wandelgangen, tijdens het geroezemoes, of als je je hond uitlaat. Bedenk echter dat off-the-record meestal betekent dat er niets mee wordt gedaan: het wordt door geen mens gelezen, niet door een variant op Google of ChatGPT opgemerkt, jij wordt niet gehoord. Natuurlijk kun je zorgen dat je meestal een notitieboekje bij je hebt om te zorgen dat je ingevingen in ieder geval overleven tot de gelegenheden waar ze kansen bieden.
Als afwijkende woorden, signaalwoorden, denk ik o.a. aan:
“eigenlijk zouden we…”
“eigenlijk is het toch raar dat…”
“eigenlijk moet het toch niet kunnen dat…”
“maar ja, ze zien ons al aankomen…”
“ja maar, we kunnen toch niet zomaar …”
Tijdens Corona bleken eventjes allerlei volstrekt ‘onmogelijke’ dingen ‘zomaar’ opeens binnen een dag geregeld te kunnen worden. Denk daar nog maar eens aan terug als je weer eens denkt voorzichtige 13-in-een-dozijn dingen te moeten doen omdat je denkt dat die van jou verwacht worden. Alles wat ooit verzonnen is, kan binnen de wetten der natuurkunde, en mag binnen de medemenselijkheid, ook gezamenlijk anders worden verzonnen.
Zijn we dus eigenlijk wel zo EIGEN-lijk bezig, als onszelf, of kunnen we beter? Laat je oren niet te veel hangen naar een ander, maar luister maar eens goed: Hoe vaak zeg jij eigenlijk eigenlijk …?
* Voor politici en anderen in leiderschapsposities die maar steeds beweren dat er ergens te weinig draagvlak voor is nogmaals: “En misschien ligt er al heel veel bijval klaar op puntjes van andere tongen.” Veranderingen waarvan ongeveer iedereen weet dat het moet, hoeven niet makkelijk te zijn, die moeten gewoon gebeuren. Dat ongemak moeten mensen nog even verwerken en dat geeft rumoer, wat iets anders is dan er écht tegen zijn. Het zou getuigen van moed om ondanks je eigen angst voor rumoer, mensen mee te nemen, te leiden, leiderschap te tonen. En waag het niet “meer onderzoek nodig” te zeggen, alvorens de resultaten van eerder onderzoek (ook van buiten de overheid of politiek) te benoemen.
Ruud Steltenpool is vooruitdenker en als information analist verbonden aan Saxion University of Applied Sciences en Geluk Centraal.
