Laatste berichten Gelijkheid

De afgelopen week werd opnieuw zichtbaar hoe onhoudbaar ons sociale stelsel is. De overheid vordert bij maar liefst 660.000 Nederlanders grote bedragen terug omdat zij te veel toeslagen zouden hebben ontvangen. Wat volgt, is voor velen dezelfde nachtmerrie: stress, schulden en uitzichtloze situaties. Het toont aan hoe diep het systeem vastloopt. Een bureaucratisch bouwwerk waarin we jaarlijks 200 miljard euro rondpompen via toeslagen, subsidies, aftrekposten en controles. Een stelsel dat zo complex is geworden dat zelfs de Belastingdienst het niet meer overziet. En terwijl burgers verdrinken in formulieren en terugvorderingen, groeit de kloof tussen beleid en werkelijkheid.

Nog vier dagen, dan mogen we weer stemmen. We vullen hokjes in, debatteren aan keukentafels en hopen op verandering. Maar diep van binnen weten we: de kans is groot dat we straks hetzelfde doen als twee jaar geleden. We stemmen zoals we altijd hebben gestemd, op de partijen die we kennen, in het systeem dat we kennen. En dus krijgen we wat we altijd kregen.

Nederland staat aan de vooravond van een fundamentele verschuiving. De generatie die na de oorlog de welvaart heeft opgebouwd, de zogenoemde babyboomers, maakt langzaam plaats voor een nieuwe generatie. Wat zij achterlaten, is niet alleen een land dat economisch sterk is, maar ook een samenleving waarin de kloof tussen arm en rijk groeit. Een belangrijk deel van deze ongelijkheid komt voort uit wat velen inmiddels ‘gekregen geld’ noemen: de forse waardevermeerdering van woningen en andere vermogensbestanddelen. Het is een stille overdracht van rijkdom die niet het gevolg is van harder werken of meer presteren, maar van het toevallig bezitten van het juiste bezit op het juiste moment.

Democratie betekent dat burgers samen beslissen over de koers van hun samenleving. Toch eindigt dat democratische principe vaak bij de stembus. In ons werk, in de economie en zelfs in de publieke ruimte overheerst nog vaak ongelijkheid en hiërarchie. De Duitse filosofe Lisa Herzog pleit er daarom in haar boek The Democratic Marketplace voor om democratische waarden veel verder door te trekken: tot in de economie zelf.

Het huidige sociale en fiscale stelsel in Nederland is complex, duur en vaak ondoorzichtig. Mensen worstelen met toeslagen, uitkeringen en ingewikkelde regelingen, en krijgen het geld vaak niet op het moment dat ze het het hardst nodig hebben. Dit veroorzaakt stress, wantrouwen en onzekerheid, terwijl miljarden verloren gaan aan bureaucratie. Het is duidelijk dat het tijd is voor een fundamentele verandering.

In een tijd waarin oorlog, ontmenselijking en politieke stilte elkaar versterken, kunnen we niet langer zwijgen. Terwijl het geweld in Gaza escaleert en onze eigen regering overweegt om hulp aan mensen zonder papieren strafbaar te maken, is er behoefte aan helderheid, morele moed en menselijkheid. Deze open brief is een oproep vanuit de verenigde vooruitdenkers en wetenschappers van Geluk Centraal om leiders wakker te schudden. Want wie mensen in hokjes blijft plaatsen, verliest het zicht op wat ons werkelijk verbindt: ons mens-zijn. En wie hulp criminaliseert, kiest niet voor veiligheid, maar voor ontmenselijking. Deze brief is geschreven in de overtuiging dat medemenselijkheid geen misdrijf is. En dat zwijgen, in deze tijd, geen optie meer is.

De afgelopen week werd in Nederland een grens overschreden die ik tot voor kort niet voor mogelijk had gehouden. Terwijl elders op de wereld mensen opstaan voor vrijheid, rechtvaardigheid en menselijke waardigheid, overweegt onze eigen regering een wet die het helpen van mensen in nood strafbaar maakt. Medemenselijkheid, zo lijkt het, dreigt in Nederland een misdrijf te worden.

We durven het vaak niet zo hardop te zeggen. Maar moeten we het niet eindelijk doen? Is het onderwijssysteem waarin we generaties kinderen dwingen te functioneren niet zó verouderd, zó rigide, zó blind voor wat kinderen werkelijk nodig hebben, dat het op zijn minst voor een deel van de jeugd de grenzen van geestelijke kindermishandeling begint te raken?

In een tijd waarin Nederland geconfronteerd wordt met een historisch woningtekort, kiest het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) voor een fundamenteel andere aanpak: industrieel bouwen. Geen tijdelijke lapmiddelen meer, maar een structurele hervorming van de manier waarop we bouwen. Het gaat om gezonde, permanente gebouwen en woningen die volledig voldoen aan het Bouwbesluit, geconditioneerd worden geproduceerd in fabrieken en snel op locatie kunnen worden geplaatst. Duurzaam en betaalbaar.

Op dagen als Bevrijdingsdag staan we stil bij de verworven vrijheden van onze samenleving. Maar laten we verder kijken dan alleen de afwezigheid van oorlog. Laten we vrijheid ook zien als de ruimte om te zijn wie je bent, te denken wat je wilt, je eigen pad te kiezen, zonder angst, zonder uitsluiting, zonder veroordeling. Dat is de vrijheid die we moeten koesteren én beschermen. Want alleen als we vrijheid beschouwen als een gedeeld goed, iets dat pas echt bestaat als het er voor iedereen is, dan geven we het door aan de generaties na ons. Dan maken we de woorden van de dichter Paul van Vliet waar: “Vrijheid is geen recht, het is een opdracht.”

Stel je een wereld voor waarin we niet meer denken in hokjes. Geen labels als hoog- of laagopgeleid, statushouder, theoretisch of praktisch. Een wereld waarin elk mens telt om wie hij of zij is, niet om welk diploma er op het CV staat. Waarin we niet langer proberen iedereen te persen in hetzelfde stramien, maar waarin we beginnen bij wat mensen kunnen, willen en bijdragen. Een mooi ideaal? Ja. Maar ook een noodzakelijke koerswijziging – en het onderwijs is de plek om die verandering in gang te zetten.

Afgelopen week werden we opnieuw geconfronteerd met het zorgwekkende nieuws dat het reizen met het openbaar vervoer in Nederland opnieuw 20% duurder zal worden. Vervoersbedrijven luiden de noodklok, en de reactie van de overheid is helder: er moeten keuzes gemaakt worden. Het kabinet staat voor een dilemma, waarbij het verhogen van tarieven lijkt te worden gepresenteerd als de enige optie.