Turkije heeft Instagram geblokkeerd, naar het schijnt omdat de applicatie posts rond de dood van de Palestijnse ex-premier en Hamasleider Ismail Haniyeh verwijderde. Of dit voorval het juiste voorbeeld is laat ik even in het midden, maar het is wel een goede aanleiding om eens na te denken hoe we ons verhouden tot social media.
Kiezen we voor ‘alles moet kunnen’ of is het ook wel een keer genoeg?’
Enerzijds…
Onze Westerse opvatting over Turkije is dat de democratie daar heel wankel is. Als je door Turkije reist en je oor daar te luister legt, kun je dat bevestigd krijgen, maar veel makkelijker nog ontkracht horen worden. Veel Turken, heel veel Turken, zijn blij met het sociale vangnet dat Erdogan de samenleving gaf.
Vanuit de gedachte die we hebben over Turkije, trekken we de blokkade van Instagram in twijfel. Het wordt al snel censuur genoemd. En censuur is wat bij een niet-democratische staat hoort.
Maar je kunt die actie ook van de andere kant aanvliegen: Instagram pleegt censuur en daar is Turkije klaar mee. Praten met die social media helpt niet, dus dan maar gewoon blokkeren. Zal ze leren…
Anderzijds…
Een overheid die social media beheert, dat is natuurlijk meestal ‘geen bestigheid’, zoals we dat in Salland zeggen. Ik sprak gisteren een vluchteling uit Myanmar. Die kan nagenoeg geen contact meer krijgen met het thuisfront omdat daar de regering alle social media in de ban deed. Je kunt er zelfs alleen maar op internet via een door de overheid gereguleerde toegang. Dan is het überhaupt niet zo verstandig contact te onderhouden tussen gevluchte en achtergeblevene. Een Russische vriend verwijderde best veel posts in ons Whatsapp-verkeer toen Poetin aan zijn speciale militaire operatie in Oekraïne begon.
Maar deze twee voorbeelden willen niet zeggen dat alle optreden tegen socials afgekeurd moet worden, dat het altijd kwaadwillende censuur is. Ik vind dat belangrijk te constateren, omdat het ruimte biedt na te denken over wat we willen met de socials zonder dat je gelijk van censuur beticht wordt.
Wat hebben we eigenlijk aan de socials?
Dat mensen hun leven delen op de socials, dat moeten ze lekker zelf weten. Dat ondernemers deze platforms gebruiken om zich zelf in de etalage te zetten is al iets twijfelachtiger, omdat ondernemers wel graag willen dat we lokaal kopen terwijl ze hun advertentiegeld zelf niet lokaal inzetten maar naar Silicon Valley brengen. Dat gaat ten koste van journalistieke media, die immers advertentiegeld nodig hebben voor hun voortbestaan. Maar gek genoeg zijn deze media zelf grootgebruiker van bijvoorbeeld X.
In die vicieuze cirkel doet de politiek ook mee. Zij gebruiken X om informatie te delen. Daarmee passeren ze de reguliere media en daarmee passeren ze dus ook de professionele journalistiek waar feiten en waarheden gewogen worden.
Met de socials passeer je het journalistieke werk van wikken en wegen
Niet alleen politici gebruiken de socials. Eigenlijk slaat iedereen die er een beetje toe doet de reguliere media over. Die media vlooien de socials voortdurend uit, op zoek naar nieuwtjes die je vroeger in de mailbox toegezonden kreeg. Maar die media doen er dan al niet meer toe. De socials zijn de eerste drager van de informatie. Steeds meer mensen weten hun informatie daar te vinden. Die socials sturen je vervolgens hun fuik van algoritmes in. Niet met als doel je zoveel en zo goed mogelijk te informeren, maar om je zo lang mogelijk vast te houden. Want dan kunnen ze jouw profiel het best tot in detail bepalen en kunnen ze je zo goed als mogelijk beïnvloeden in je gedrag met als uiteindelijk doel je geld uit de zak te kloppen.
De social media zijn commerciële bedrijven, hun doel is winst maken. Facebook, X, Insta, TikTok, ze lopen altijd langs de randen van de wet, een boete van miljoenen bij geval van overtreden van de wet doet ze niks.
“Waarom geven we die bedrijven zoveel macht?”
Het alternatief ligt voor het oprapen
Daar waar de economie meedoet, gaan vroeg of laat economische wetten gelden. Dat houdt in dat het uiteindelijk om winst gaat. Vooral daar waar het gaat om de waarheid en om informeren, kun je dat er eindelijk niet bij hebben. Daarom is het principe van een publieke omroep zo gek nog niet. Daar kan de journalistiek rustig zijn inhoudelijke werk zonder steeds naar kijkcijfers of winstmarges te kijken. Informeren van de samenleving is niks minder dan een voorwaarde voor het goed functioneren van de democratie. Niet dat de huidige publieke omroep daar bijzonder goed aan voldoet, maar zo zou het zeker kunnen zijn.
Ik vind dat de publieke omroep 2.0 het alternatief kan worden. Laat dat het platform worden met nieuws en informatie van journalisten die hun goede werk doen. Ik heb eerder al geschreven hoe ik me dat voor ogen zie. In dit artikel bepleit ik een publiek kanaal waar ook ruimte is berichten zoals die nu door onze leiders op X terecht komen. Op zo’n publiek platform kun je afspraken maken over wat je wel en wat je niet wil. Je hoeft dan de andere socials niet te verbieden, laat die maar lekker hun gang gaan. Zet er iets naast dat goed, beter, best is. Als je er toe doet in deze wereld, beweeg je dan op dat nieuwe platform. En belangrijker: laat de rest links liggen. Ga weg bij de socials.
Nooit meer anoniem
Intussen zou ik een wetsvoorstel willen doen: anonimiteit op openbare platforms moet verboden worden. In elk geval justitie, maar ook iedereen die betrokken raakt in posts op de socials, moet kunnen achterhalen wie de afzender is.
