In dit artikel gaan we overigens niet terug naar het fundament waar stikstof een onderdeel van is, we gaan meer op zoek naar hoe je de samenleving in de veranderstand krijgt. Dat lukt niet – om met David van Reybrouck te spreken – met politici die over vier jaar herkozen willen worden en met journalistiek die commercieel is en dus op jacht naar de gunst van de luisteraar, kijker, lezer. Want in die context zoek je naar tegengeluiden (‘reacties op het stikstofvoorstel’) en trap je in de discussie of we toe moeten laten dat de minister thuis bedreigd wordt door actievoerders, in plaats van dat je nut en noodzaak van de maatregelen belicht.
We staan op heel veel onderdelen van ons leven, zeg maar gerust van ons bestaan hier op aarde, op een keerpunt. We moeten gezonder eten, we willen een groenere leefomgeving, we moeten af van fossiele brandstoffen, de tuintjes moeten minder verhard en dan moeten we ook nog eens een keer niet zoveel achter een beeldscherm zitten en meer wandelen.
(tekst gaat verder onder de foto)
Zoals je gewend bent van Geluk Centraal zoeken we de oplossing steeds in het fundament. We zeggen wel eens dat we op een doodlopende weg rijden en dat het gaandeweg steeds moeilijker wordt nog een afslag te nemen of te vinden, eigenlijk moet je terug naar het begin van die weg om bij die afslag nog eens te kijken waarom hem genomen hebt en of je met de kennis van nu datzelfde besluit wéér zou nemen.
Laat het denken vanuit nu los
Als we in ons team filosoferen over veranderingen gebeurt dat ook steeds. Neem de stelling dat je alles de echte prijs moet geven. We gingen dat gesprek aan toen bekend werd dat roken onbetaalbaar wordt. Zou je dat ook kunnen doen met een zak chips, plastic verpakking, gewasbestrijdingsmiddelen, stikstofuitstoot of zorg wegens ongezond leven? Je bent in zo’n dialoog snel geneigd te denken vanuit het nu: iedereen kan toch zo maar niet meer geld voor gezond voedsel betalen?
Dat is een interessante stelling, constateren we dan, die we wel eens doorberekend zouden willen zien: biologisch eten is duurder als je de spullen in je winkelwagentje een op een vervangt voor de biologische variant. Maar moet je de prijs van een krat bier en drie flessen cola afzetten tegen hun biologische variant? Of moet je dat – we stellen het maar even extreem – omrekenen naar een gemberknol waar je steeds een schijfje afsnijdt voor een hele pot thee.
(tekst gaat verder onder de foto)
Onze levenswijze van nu is destructief: we vernietigen niet alleen de aarde, maar ook ons eigen lichaam. O wee als je benzine in je dieselauto gooit, maar wat we allemaal in ons lichaam kieperen… Dat doen we met de aarde ook. De hoogste tijd over te stappen van een levensvernietigende economische samenleving naar een ecologische, levensversterkende samenleving. En daar is de stikstofproblematiek maar een onderdeel van.
Is veranderen dan zo moeilijk
Die transitie, is dat moeilijk? Willen mensen hun gedrag eigenlijk wel veranderen? Wat is daar voor nodig? Het boekje ‘The Tipping Point, How Little Things Can Make Big Difference’ geeft daar heel mooie voorbeelden van.
– Het schoenenmerk Hush Puppies stond op het punt failliet te gaan totdat de alternatieve scene van Manhattan ze ging dragen. Om zich af te zetten. Maar de schoenen werden daardoor juist mainstream. Dom toeval.
– Een op de vijf Nederlanders blijft roken, ook al zetten we nog zulke afgrijselijke afbeeldingen op de pakjes. Maar rokers blijken hun kans op kanker hoger in te schatten, dan in werkelijkheid. Dus zeggen hoe dodelijk roken is, daar ligt de oplossing helemaal niet. Uit onderzoek blijkt dat het niet om roken gaat, maar om rokers. Rokers zijn stoer, die durven risico te nemen in het leven. Dat gedrag kopiëren jongeren graag, waarna de verslaving om de hoek komt. Het stoere imago aanpakken zou wel eens veel beter kunnen helpen dan wijzen op ongezondheid. En de industrie verplichten de sigaret minder verslavend te maken.
Auteur Malcolm Gladwell analyseert dat veranderingsprocessen helemaal niet moeilijk zijn, als je er de juiste analyse maar op los laat en vervolgens de juiste acties onderneemt. Die juiste acties zijn lastiger dan het veranderen.
Kijk naar auto rijden. De analyse is wel helder: meer asfalt leidt tot meer verkeer. Rekeningrijden vermindert het gebruik van een eigen auto. En wat doen we: Meer asfalt, geen rekeningrijden.
Kijk naar plastic afval. De analyse is wel helder: het is milieuverwoestend. De beste oplossing is plastic zwaar belasten, verbieden eventueel, statiegeld instellen. Nou, op die maatregelen heeft de natuur lang moeten wachten.
Kijk naar landbouwbestrijdingsmiddelen. De analyse is wel helder: er is een direct verband met Parkinson. Maar een verbod komt er vooralsnog niet van.
We hebben vermoedelijk niet half in de gaten hoe destructief de weg is die we zijn ingeslagen. Ons drinkwater staat op het spel, om maar eens wat te noemen. Maar besef ook dat dat vrolijke bosje bloemen dat je elkaar feestelijk geeft, feitelijk een boeketje gif is dat met vliegtuigladingen dagelijks uit Ethiopië deze kant wordt opgevlogen. Tulpen uit Amsterdam…
Gladwell analyseert drie stappen die belangrijk zijn in de transitie.
De verandering moet aangedreven worden door een aansprekend persoon.
De boodschapper van de verandering moet een breed netwerk weten te bereiken.
De veranderaar moet zelf ook echt tot op het bot willen veranderen.
(tekst gaat verder onder de foto)
Het helpt dus niet echt dat de minister die ons coronamaatregelen oplegt, zelf met zijn bruiloft in overtreding is en dan ook nog gewoon blijft zitten. Dat helpt én niet op die specifieke corona-vraag én niet met alle andere maatregelen die zijn team, het kabinet, verder nog wil uitvoeren. Vertrouwen beschaamd, geen aansprekend persoon meer, netwerk ingekukeld, staat niet tot op het bot achter zijn eigen maatregelen.
We beginnen te vaak bij de meningen
Het helpt ook niet als de journalistiek nut en noodzaak van transities niet echt inziet, of in elk geval daar niet naar handelt. De behoefte om te rellen is vaak nogal groot. Een verstoorde informatie-avond over de komst van een AZC scoort goed. De landelijke media vertrok halverwege zo’n avond uit Raalte, omdat er geen rellen bleken te ontstaan… Echt waar!
Frans Timmermans zei begin deze maand in de Kees Lunshof Lezing dat journalisten eerst de feiten op tafel moeten krijgen, dan er een duiding aan moeten geven en vervolgens daar een mening over mogen hebben. “Al te vaak beginnen we bij de meningen”, constateert Timmermans. “Maar als je niet eerst bij de feiten begint, heb je geen basis om met elkaar meningen te delen, dan heb je geen basis voor een democratie.”
(tekst gaat verder onder de foto)
Ophalen van meningen, voor- en tegenstanders in debat uitdagen, het levert spektakel, kijk- en luister- en leescijfers op, maar het is geen grondige analyse van de problematiek. Dus dan kom je nooit toe aan stappen op weg naar verandering. Vandaar ook die vraag aan het begin van dit artikel: wat is nu eigenlijk het probleem van stikstof?
Ten slotte
Geluk Centraal is er van overtuigd dat de samenleving zonder enig probleem de veranderingen inzet. Als die samenleving maar uitgelegd krijgt waarom, en als betrouwbare en betrokken mensen daarin maar het voortouw nemen. We roepen iedereen op om goede voorbeelden hiervan te delen met onze volgers en ons. Dat zetten we samen die eerste belangrijke stappen in de verandering.
De foto’s bij dit artikel zijn gemaakt door Harrie Kiekebosch in de Natura 2000 gebieden De Lemelerberg, het Boetelerveld en de Sallandse Heuvelrug. Op DwarsdoorSalland vind je routes over deze natuurgebieden. Wandel er eens eentje, of zoek er een op in je eigen omgeving. Dat is ook een manier om de verandering op gang te brengen.
