De stikstofdiscussie, de CO2-uitstootrechten, een extra heffing op vliegtickets, plastic tasjes verbieden, roken terugdringen, alcoholmatigingsbeleid, de suikertax… Als je op zoveel borden succesvol kunt schaken, moet je wel grootmeester zijn.
Terwijl de oplossing veel eenvoudiger is: de vervuiler betaalt. Maar dat klinkt niet zo stoer, dus zou je er een aardiger slogan voor moeten hebben. Iets als ‘drie glazen melk per dag, dat doet het’. Of als de sigaretten-reclame ‘Blow in her face and she will follow you anywhere’. Er komt heus een tijd dat we huidige reclames als ‘Lidl, je bent toch niet gek’ en ‘hamsterennnn’ ook te gek voor woorden vinden. Stunten met eten, voor dumpprijzen ongezonde maagvulling verkopen. Het mag nu gewoon.
Wie een leuke slogan weet voor ‘de vervuiler betaalt’ mag zich melden. Er zit vast wel een goede fles wijn in, voor de winnaar. Of wacht, wijn… Nee, weet je wat, als ons boek uitkomt, krijgt de winnaar een exemplaar cadeau, zal diens naam ín het boek staan én diens leus!
Iets dat je koopt heeft een waarde. En we hebben geld bedacht als systeem om die waarde om te zetten in een getal. In euro’s of dollars of wat dan ook. Die waarde wordt nu door de economie bepaald, niet door de ecologie. Dat is een structurele denkfout in de economie, wat feitelijk niet meer dan een manier van uitvoeren is, bedacht vanuit de ecologie. We schreven daar dit stuk over. In de tijd dat afval en energie nog geen probleem was (of dat de meesten van ons dat niet wilden zien) is de huidige manier van economisch denken ontstaan. Het behoeft geen uitleg dat die visie aan revisie toe is.
Een meetal maken voor ‘vervuiling’
Hoe zien we, vanuit de ecologie gedacht, dat principe van de vervuiler die betaalt voor ons? De schijf van vijf is een goed voorbeeld (met wel de kanttekening dat die van Nederland nou weer niet zo’n goede schijf van vijf is, omdat het belang van de agrarische industrie het daar óók wint van wat echt gezond is). Die schijf van vijf is opgesteld door het voedingscentrum, een overheidsorgaan. Er staat in wat je per dag moet eten, uit iedere schijf iets. Niet te veel en niet te weinig. Het is een advies, maar eigenlijk is het ook een meetlat. Voeding in de schijf is gezond, voeding buiten de schijf is ongezond. En hoe verder voeding buiten de schijf staat, hoe ongezonder het is. Volgens het systeem van ‘de vervuiler betaalt’ kun je daar dus vrij simpel een prijs bepalen. Suikerwater dat als sinas of cassis de loopband van de kassa overgaat, wordt dan vanzelf heel duur.
(tekst gaat verder onder de foto)
Moet je iemand dan verbieden ongezond te leven? Nee, niet echt. Alhoewel je dat feitelijk wel doet als je het onbetaalbaar maakt. Maar aan de andere kant: als een supermarkt ons mag beïnvloeden slechte producten te kopen, dan mag de overheid toch ook wel een beetje sturen? Dat doen we nu trouwens ook al: veiligheidsgordel, helmplicht, maximale snelheden, rechts voorrang, het is allemaal voor onze eigen bestwil.
Wil jij het op je geweten hebben dat mensen die vooral goedkoop eten inslaan, een jaar of zeven korter leven en een aanzienlijk zieker leven hebben? We gunnen onze naasten toch beter?
Want dat is het effect. In het huidige systeem loont het vanaf de bron aan ernstige soorten van eten te werken. In de landbouw worden bakken bestrijdingsmiddelen gebruikt, zaden gemodificeerd, met kunst- en vliegmest wordt het eten de grond uitgeknald. In fabrieken en slachterijen doen ze erachter gesloten deuren van alles en nog wat mee, met uiteindelijk plastic er om heen, voordat het naar de supermarkt kan op weg naar ons bord. Tot zover het huidige systeem.
Frans Timmermans heeft een heel andere Green Deal voor ogen met From Farm to Fork. Bijvoorbeeld dat boeren beter betaald krijgen voor een eerlijk product. En dat de tussenhandel er geen miljarden tussenuit haalt voordat het op ons bord ligt. Als je het systeem op z’n kop gooit en de vervuiler laat betalen volgens de meetlat van de schijf van vijf, is het gezonde voedsel in no time tegen heel gewone prijzen te koop.
Je gaat ook andere effecten krijgen: dat kinderen geen sapjes meer meekrijgen naar school, maar gewoon water. Als dát ‘het gewone’ wordt al op kleuterleeftijd, dan gaat de verandering snel. Wel even aan denken dat water in een plastic flesje wel weer heel duur is. Uit de kraan dan maar.
(tekst gaat verder onder de foto)
Dat is alleen nog maar het voedselvoorbeeld. Je kunt onze ‘spullen’ op die manier ook beprijzen. Loop nou eerst even door je huis en tel de spulletjes die je hebt. Je mag terug komen als je bij de 100 bent. En denk er om: dat stoeltje onder de kaarsenkandelaar buiten bij de voordeur moet je ook mee tellen. En de bloempotten om de bloempotten die je ooit kocht omdat ze vier voor de prijs van drie waren en dat je dus nu allemaal dezelfde bloempotten voor het raam hebt.
Geen lampen kopen, maar licht
Hoe je spullen beprijst? Thomas Rau bedacht daar het grondstoffenpaspoort voor. Zijn voorbeeld gaat over ijzer. Dat geef je al bij het winnen een paspoort mee, dat zichtbaar blijft als je er een fiets van maakt, maar ook als je die fiers weer terug naar af smelt om er iets anders van te maken. In zo’n systeem blijft ijzer zijn waarde behouden als je er zinnige dingen mee doet. Het verliest zijn waarde als je de fiets op de schroothoop gooit. De eigenaar van dat moment verliest zijn waarde. Dus die kijkt wel uit.
Op die manier denkend klopte de architect Rou bij Philips aan voor verlichting op Schiphol. Een gigangtische orde. Rau vroeg Philips geen armaturen en lampen te verkopen, maar datgene waar die dingen voor zijn: licht. Rau kocht bij Philips de garantie dat Schiphol goed verlicht werd. Dat was wel even wennen. Maar toen de deal beklonken was, gingen ze bij Philips gelijk anders denken: zo goed mogelijk verlichten op eigen kosten is namelijk heel wat anders dan zo veel mogelijk armaturen verkopen. En al heel snel werd de LED-lamp anders gemaakt. Die had zijn zwakte in een relais dat snel kapot ging waardoor de hele lamp naar het afval moest. Nieuwe LED-lampen kregen een vervangbare relais.
Uiteindelijk, vindt Thomas Rau, moeten we zelfs af van bezit. Als materialen van een eerste eigenaar blijven, zal die er meer zorg voor dragen dat hergebruik gestimuleerd wordt, legt hij uit in deze uitzending van Tegenlicht.
Spullen zijn onze grootste vervuiler, zegt Babette Porcelijn in De Verborgen Impact. We laten het massaal produceren in bijvoorbeeld China. Als je daar de CO2-uitstoot vermindert voor het deel van ‘spullen’ dat de rest van de wereld daar laat maken, dan is China een groene-energie-natie. Maar hun kolencentrales draaien daar voor ons, aldus Tine Hens in Het is allemaal de schuld van de Chinezen. Overbevolking is niet het probleem, maar overconsumptie!
Track and trace
Het is niet zo ingewikkeld grondstoffen een paspoort te geven. Je kunt op die manier zelfs je biologische spijkerbroek rechtstreeks bij een kleermaker in India kopen. Moet je wel eerst even de maten zelf opnemen (videofilmpje kijken) en gewoon via app overleggen of dat er logisch uitziet, en dan krijg je een week of vier later je broek thuis bezorgd. Ja, van de andere kant van de wereld, waar ook alle andere kleding vandaan komt. Maar in dit geval met qr-code tot en met van welke katoenvelden de grondstof komt.
Het traceren op zich gebruiken we in onze samenleving al een tijdje. Dat het vervoerbedrijf precies weet waar zijn vrachtauto’s rijden, de meeneemscooters in de stad hebben zo’n systeem, de gedetineerde met enkelband, jouw postpakket. En als je wil kun je via whatsapp de track and trace aanzetten, zodat een ander jou kan volgen. Of andersom.
Bij 11.11 / eleven eleven gaan ze dat nu ook op kleren toepassen. Je kunt (binnenkort) als koper op de site een product kiezen en daarbij de hele ontstaansgeschiedenis vinden. Tot en met wie er met zijn of haar handen aan gewerkt heeft.
(tekst gaat verder onder de foto)
Het goede wordt goedkoper
Als de vervuiler betaalt wordt vliegen wellicht te duur. Maar treinreizen gaat nu al hink stap sprong vooruit. Tot in de Alpen of de Pyreneeën aan toe, zetten treinen je altijd hartje centrum af. Daarbij: we kunnen doodeenvoudig niet alles meer blijven doen wat we nu ook doen. Door het te beprijzen stimuleer je ander gedrag. Dan hoeft er helemaal geen verbod op fossiele auto rijden te komen, als je maar voor de vervuiling betaalt. Als de energieprijs volgens dat principe was ingesteld, hadden we al lang groene stroom overal in ons land.
Terug naar het begin: De stikstofdiscussie, de CO2-uitstootrechten, een extra heffing op vliegtickets, plastic tasjes verbieden, roken terugdringen, alcoholmatigingsbeleid, de suikertax… allemaal helemaal niet nodig. Als je de vervuiler laat betalen ben je er.
Nu alleen nog een mooiere naam daarvoor bedenken. Wellicht dat ‘vervuiler’ en ‘betalen’ die negatieve toon bepalen. Iets als ‘een basisprijs voor als je er gelukkig van wordt’?
ipv “vervuiler betaalt” misschien “waardesturing” of “waarde sturing” (met spatie)?
Of meer als spreuk: “de waarde stuurt”, wat dan natuurlijk iets heel anders is dan “wie betaalt bepaalt”. waarde in de geldelijke bijdrage, en waarde in de situatie waar we naar toe willen. Sturing om mensen op dat moment te helpen een betere keuze te maken, maar ook sturing die geleidelijk de betere opties alleen maar aantrekkelijker maken.